5- amaliy mashg‘ulot orfografiya va orfoepiya yamoyillari bo‘yicha mashqlar tahlili ishdan maqsad

5 -mashq. So`zlarni avval chapdan o`ngga, so`ngra o`ngdan chapga qarab o`qing; ularning tovush tizimi va mahnosidagi o`zgarishlarini so`zlang.
Ko`p, qiz, shod, arava, bez, kirib, dush, ibo, qo`l, tosh, mosh, nok, top, madad, jig`, narsa, sal, tilak, tuf, sur, fan, biri, mato, kit, nos, tirik, sur, ilon, loy, kech, adad, ado, toza, allo, mol, nam, amal, amin, omma, qora, aslo, matoh, lab, bit, tub, dada, kod, g`ijim.
3- ilova
1 x va h harflarining imlosi qaysi qatorda noto`g`ri berilgan?
A) hushyor, xiyobon, hoshiya V) xalqum, maxsi, sahovat S) xushbo`y, vahshiy, dahliz D) homiy, xushfehl, xushnud
E) xohlamoq, hujayra, hijron
2 Yozuvda bir yo`lga sig`may qolgan so`zni keyingi satrga ko`chirganda, xatoga yo`l qo`yilgan qatorni aniqlang.
A) dan-gasa, tan-ga, jur-hat V) ish-chan, so`ng-ra, mat-baa S) me-shchan, sing-il, voqe-a D) oi-la, ko`-pik, un-gur Ye) cha-ngitmoq, elt-moq, hi-koya
3 Qaysi qatordagi so`zlarda ayirish belgisi (h) noto`g`ri ishlatilgan?
A) tahsir, qitha, mehmor V) tahna, shuhla, fehl S) ahlo, shehr, dahvo D) afhyun, voqeh, hadhya Ye) mahno, tahlim, mashul.
4 Bosh harflar imlosi haqidagi qaysi fikr noto`g`ri?
A) Har bir gap bosh harf bilan boshlanadi. V) SHehrning har bir misrasi bosh harf bilan boshlanadi. S) Atoqli otlar bosh harf bilan yoziladi. D) Planeta va yulduzlarning nomlari bosh harf bilan yoziladi. Ye) Atoqli otlardan hosil bo`lgan turdosh otlar bosh harf bilan yoziladi.
5 So`zlar tarkibida q tovushi x tarzida talaffuz etiladigan qatorni toping.
A) yutuq, chiziq, qoziq V) chumchuq, qisqa, to`qmoq S) maqbara, to`liq, tutqun
D) maqtanmoq, taqsimot, taqsir
E) chiroq, qaymoq, qirg`oq
6 Berilgan so`zlarning qaysi birida n va g ikki alohida tovush hisoblanadi? 1) langar; 2) tenglik;
3) reyting; 4) alanga; 5) mangu;
6) ingliz.
A) 3,6 V) 1,4,5,6 S) 2,3,4,6,
D) 1,3,6 Ye) 6
7 To`g`ri yozilgan so`zni toping.
A) nomahqbul V) seysmalogiya S) toshmehir D) hamd-sano Ye) masum
8 To`g`ri yozilgan so`zlarni toping
A) shapko`r, o`shaymoq, qabixlik, qahtiy V) hattot, uqimoq, hilvat, xontahta S) qunj, hoxalamoq, qiyma taxta, hushxabar D) qatqaloq, qizil o`ngach, hayhaylamoq, qahla Ye) hamyurt, yarog`-aslaha, mashhum.
9 Quyidagi juftliklarning qaysi biridagi so`z xato yozilgan?


6-mashq. Orfoepik normaga mos holda berilgan so`zlarni o`qing. Har bir so`zning orfografik shaklini yozib, ularni “Imlo lug`ati”dan tekshiring; talaffuzi va yozilishidagi farqni izohlang.
Bangkir, botingka, ko`ngilchang, mungkaymoq, to`ngka, fingka, chungki, esangkiramoq, sho`xchang, bangkrot, bangket, bangka, ko`langka, masqaraboz, maxtov, qizixchilik, bixsimoq, boxcha, bo`yoxchilik, vaxt, vaxtincha, vaxtichog`lik, zixna, zorixtirmoq, ixtisod, nixtamoq, oxsamoq, oxshom, oxshoq, poyloxchi, soxchi, taxchil, to`xson, to`xmoq, chaxchaymoq, o`xtalmoq, quloxchin, alangga, banggi, barzanggi, vatanggado, vaholangki, gunggalak, go`shangga, davanggir, danggal, danggasa, buxangka, varangka, denggiz, domanggir, enggiltak, janggavor, kalamingka, karzingka, jinggalak, kunggaboqar, kunggira, kunggay, tangketka, ko`langka, ko`taringki, mingashmoq, nongko`r, chekangka, sarpoychang, tangga, to`ngka, changgal, shinggil, shtanga, sho`xchang, enggash, yanggi, harakatchang, qizilo`nggach.
A) chini – chinni V) otalik – otaliq S) azm – azim D) singan – singgan Ye) barchasi to`g`ri
10 Qaysi qatordagi so`zlarning ikkinchisi xato yozilgan?
A) nafis va nafs V) murosa va muroasa S) hayqirish va ayqirish D) A,V,S qatordagi ikkinchi so`zlar xato yozilgan.E) A,V,S qatordagi ikkinchi so`zlar to`g`ri yozilgan.


Adabiyotlar

1. 
   Ne’matov H., Bozorov O. Til va nutq. −Toshkent: O‘qituvchi, 1993.
   
2. 
   Ne’matov H., Rasulov R. O‘zbek tili sistem leksikologiyasi asoslari. -Toshkent: O‘qituvchi, 1995.
   
3. 
   Tulenov J., G‘afurov Z. Falsafa. – Toshkent: O‘qituvchi, 1997.
   
4. 
   Ne’matov H., Mengliyev B. Tilshunoslikning metodologik masalalari. – Toshkent, 2017.
   
5. 
   Mirtojiyev M. O‘zbek tili fonetikasi. – Toshkent: Mumtoz so‘z, 2015.