5- laboratoriya ishi mavzu: Tirik va o’lik hujayra membranasining hujayra shirasi moddalarini o’tkazuvchanligi. (2 soat)
Download 219.21 Kb. Pdf ko'rish
|
5-laboratoriya ishi.docx
- Bu sahifa navigatsiya:
- 11 - rasm. Membrananing mozaik va globulyar tuzilishi.
- Ishning maqsadi
- Ishni bajarish tartibi.
5- LABORATORIYA ISHI Mavzu: Tirik va o’lik hujayra membranasining hujayra shirasi moddalarini o’tkazuvchanligi. (2 soat) Nazariy qism. Hujayra membranalarining eng muhim xususiyati yarimo‘tkazuvchanlikdir, buning natijasida ular orqali faqat ma'lum moddalarning molekulalari o‘tadi. Membrananing bu xossasi hujayra nobud bo‘lgunicha saqlanib qoladi. Agar hujayra nobud bo‘lsa, protoplazmaning bu qavatlarining o‘tkazuvchanlik xususiyati buziladi va hujayra shirasidagi moddalar osonlik bilan tashqi eritmaga chiqadi yani to‘liq o‘tkazuvchan bo‘lib qoladi. Avvalo biz protoplazma va uni o‘rab turuvchi plazmolemma, tonoplast qavatlari bilan tanishaylik. Protoplazma – tirik hujayra ichidagi yarim suyuqlik, yadro va boshqa organoidlaridan iborat bo‘lib, hayotning asosiy substrati hisoblanadi. Plazmolemma - hujayra po‘sti bilan sitoplazmaning ichki qismlarini uzviy bog‘lab, ularning o‘zaro munosabatini ta’minlaydi. Elektron mikroskop ostida kuzatishlardan plazmolemma 7,5-9,5 nm qalinlikdagi yupqa membrana ekanligi aniqlanadi (11-rasm). Plazmolemma hujayrada bo‘lib turadigan o‘tkazuvchanlik jarayonini va moddalarning shimilishini tartibga solib turadi. 11 - rasm. Membrananing mozaik va globulyar tuzilishi. A - mozaik tuzilish sxemasi; B - globulyar tuzilish sxemasi; 1 - lipidlar qo‘sh qavati; 2 - oqsil qavati; 3 – glikolipidlar; 4 – glikoproteinlar; 5 - membrananing tashqi yuzasi; 6 - membraning ichki yuzasi. O‘simlik hujayrasining markazida ko‘pincha hujayra shirasi bilan to‘lgan bo‘shliq-vakuola, tashqi tomondan tonoplast bilan o‘ralgan. Dastlab tonoplast ko‘pincha plazmolemmaga qaraganda bir muncha zich va mustahkamroq tuzilgan bo‘ladi. Tonoplast membranasimon bo‘lib, qalinligi jihatdan plazmolemmaga o‘xshaydi. Tonoplast ham plazmolemma singari yarim o‘tkazuvchanlik xususiyatiga ega va hujayra hayot faoliyatida muhim rol o‘ynaydi. Tirik hujayraga turli xil noqulay fizik-kimyoviy ta’sir ko‘rsatganimizda hujayraga moddalarning shimilishi va uning o‘tkazuvchanligi buziladi. Ya’ni, membranalar shikastlanib, hujayradan shira chiqib ketadi. Ishning maqsadi: O‘simlik hujayrasiga fizik-kimyoviy ta’sir ko‘rsatib, tirik va o‘lik hujayra membranalarining funksional xususiyatlarini solishtirish. Materiallar va jihozlar: probirkalar, shisha naycha, kesuvchi(parchalovchi) igna, ustara yoki skalpel, shtativ, lineyka, uchta probirka, probirka tokchasi, spirt lampa, sirka kislotaning 30% eritmasi, 50% etil spirti, xloroform, suv, lavlagi ildizi Ishni bajarish tartibi. Qizil lavlagidan to‘rtburchak qilib kubik shaklidagi kesmalar (kubning yon tomoni 5 mm) kesib olinadi. Ular shikastlangan hujayralaridan chiqqan pigmentni olib tashlash uchun vodoprovod suvida suv tiniq bo‘lguncha yaxshilab yuviladi. Shu tarzda tayyorlangan lavlagi bo‘lakchasidan shtativdagi 5 ta probirkaga 2 yoki 3 tadan solib chiqiladi va bu probirkalarga umumiy hajmi 5 ml dan quyidagilar solinadi: 1-probirkaga, sovuq suv; 2-probirka 2-3 daqiqa davomida suvda qaynatiladi va suvi to‘kib tashlanadi, o‘rniga sovuq suv solib qo‘yiladi; 3-probirkaga 30% sirka kislotasi; 4-probirkaga 50% etil spirti; 5-probirkaga sovuq suv va 10 tomchi xloroform. Hamma probirkalar probka bilan bekitilib, 30 minut kuzatiladi. So‘ngra ular yaxshilab chayqatilib, shtativga qo‘yiladi va har bir probirkada hosil bo‘lgan rang darajasi aniqlanadi. Natijalar (3-jadval) jadvalga yozilib, kerakli xulosa bilan yakunlanadi. 3-jadval № Tajriba variantlari Eritmalarning bo‘yalish darajasi 1 Sovuq suv 2 Qaynatilgan suv 3 30% sirka kislotasi 4 50% etil spirti 5 xloroform Nazorat uchun savollar 1. Protoplazma hujayraning qanday qismi? 2. Nima sababdan qizil lavlagi shikastlangan hujayralari o‘z rangini tashqi eritmaga chiqaradi? 3. Protoplazmaning o‘tkazuvchanligini o‘rganishning mohiyati nimada? Topshiriqlar: 1. Har bir probirkadagi eritmalar rangining o‘zgarishini kuzating va jadvalni to`ldiring. 2.Ishni bajarib, xulosangizni daftarga yozing. Download 219.21 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling