5- ámeliy jumis. Tema: Jeke hám jámiyetshilik qorǵaniw qurallari hám olardan paydalaniw

5- ámeliy jumis.
Tema: Jeke hám jámiyetshilik qorǵaniw qurallari hám olardan paydalaniw
Islep shıǵarıwdaǵı jumıs procesleri hám átirap ortalıqtiń isshiler organizmine tásirin úyrenetuǵın pán miynet gigienası delinedi.
Miynet gigienası hám islep shıg;arıw sanıtariyası medicinalıq profilaktika tarawi bolıp, jumıs qábiletin joqarı dárejede támiyinlew, kásip kesellikleri hám adamnıń miynet iskerligi menen baylanıslı basqa keri aqibetlerdiń aldın alıwdiń ilimiy tiykarların hám ámeliy is-ilajların islep shıǵıw menen shuǵillanadı.
Tuwrı shòlkemlestirilgen miynet, adamnıń fizikalıq intellektual hám ruwxiy kamalatına keledı.
Jámiyette ol tek ǵana materiallıq támiyinlew emes, balkim adamnıń tetiklik deregi. Biraq miynettiń paydalı tásiri menen birge bazı jaǵdaylarda keri aqibetleri de bolıwı aldınnan belgili.
Bul miynet iskerligi nátiyjelerin kemeytirip qoymastan, bálkim kásip keselliklerdiń de júzege keltiriliwi múmkin.
Jámiyettiń rawajlanıwı menen bir qatarda, islep shıǵarıw hám basqa tarawlarda kòplep kásipler júzege keledi.
Jámiyettiń rawajlanıwı menen bir qatarda, islep shıǵarıw hám basqa tarawlarda kòplep kásipler júzege keledi.
Islep shıǵarıw kárxanalarında zıyanlı ortalıq, ol jerde islep atırǵan isshini jumıs qábiletine yamasa den sawlıǵına keri tásir ete alatuǵın, jaǵdaylar islep shıǵarıwda kásipke tiyisli zıyanlar barlıǵınan derek beredi.
Miynet gigienası hám islep shıǵarıw sanıtariyasınıń tiykarǵi wazıypası, jumıs ònimdarlıǵın eń joqarı dárejede asırıw hám islewshilerdiń den sawlıǵına zıyanlı tásir qılmaytuǵın shárayatlardı támiyinleytuǵın ilajlardı islep shıǵıwdan ibarat. Bunda miynet gigienası hám islep shıǵarıw sanıtariyası, júrek-tamir, onkologik hám nerv keselliklerdiń aldın alıwga ayriqsh áhmiyetli.
Pán hám texnika rawajlanıwı miynet gigienası hám islep shıǵarıw sanıtariyası oldina tazadan-taza wazıyalar qoymaqta.
Islep shıǵarıw kárxanalarında bar bolǵan terbelmeli háreket, islep shıǵarıw shawqımları, elektr hám magnit maydanları, ionlawshı radıaciya, lazer nurlanıwı hám basqa da elemenlerdiń insan organizmine qáwipli hám zıyanlı tásirin qunt penen ilimiy tiykarlap úyreniw zárúriyatı tuwıldı.
Taza texnologiyalardı islep shıǵarıwǵa engiziwden aldın, olardıń insan den sawlıǵına qáwipli hám zıyanlı belgilerın tereń úyrenip, onı anıqlaw júdá áhmiyetli bolıp esaplanadı. Taza birikpe, den sawlıqtı saqlaw ministrliginıń ruxsatısız xalıq xòjalıǵına qollanıwǵa usınıs etilmeydi.
Òzbekstan Respublikasinıń «Miynetti qorǵaw haqqında»ǵi nızamǵa muwapıq kárxana hákimiyatı isshi hám xizmetshilerin biypul jeke qorǵanıw quralları menen támiyinlewi, olardı saqlaw, juwıw, qurıtıw, dezinfeksiyalaw hám ońlaw jumısların orınlaw kerek.
Barlıq qorǵanıw quralları ishlatılıwıne qarap jamáát qorǵanıw quralları hám jeke qorǵanıw qurallarına bòlinedi. Jumıstiń qáwipsizligin mashinalardıń konstrukciyası, islep shıǵarıw procesin shòlkemlestiriw, arxitektura-rejelestırıw sheshimleri hám jamáát qorǵanıw quralların qollaw menen támiyinlewdiń ilaji bòlmaǵan jaǵdayda jeke qorǵanıw qurallarınan paydalanıladı.
Qorǵanıw quralları texnika, estetika, ergonomika talaplarına juwap beriwi, qorǵanıw nátiyjeliligi joqarı, isletiwde qolay, texnologiyalıq proceste orınlanıp atırǵan jumıs túrine sáykes bolıwı kerek. Usı jumıs ushın mòlsherlengen hám qabıl etilgen tártipte tastıyıqlanǵan tehnikalıq hújjetleri bolmaǵan jeke qorǵanıw quralların qollaniw qadaǵan etiledi. Olar wazıypası, islew múddeti kòrsetilgen kòrsetpema hám de saqlaw hám isletiw qaǵıydaları menen támiyinlenedi.
Jeke qorǵanıw quralları (JQQ) wazıypalarına qarap tòmendegilerge bòlinedi:
- saqlawshı kostyumlar (pnevmokostyumlar, iǵaldan saqlawshı kostyumlar, skafandrlar);
- dem alıw aǵzaların qorǵaw quralları (gazmaskalar, respiratorlar, hawa shlemleri, hawa maskaları);
- korjomalar (kombinezon, yarim kombinezon, kurtka, shalbar, kostyum, xalat, plash, postın, fartuk, jeńsizler);
- arnawlı ayaq kiyim (etik, qonıshı kelte etik, botinka, qonıshlı botinka, tufli, gewish, bociylar);
- qollardı qorǵaw quralları (qolbaqlar);
- basti qorǵaw quralları (kaska, shlem, shapka, shlyapalar);
- júzdi qorǵaw quralları (qorǵanıw maskaları);
- kòzdi qorǵaw quralları (qorǵanıw kòzáynekleri);
- esitiw aǵzaların qorǵanıw quralları;
- qorǵanıw qurılmaları (bekkemlew qayısları, dielektrik gilemler, qol ilgekleri, manipulyatorlar, dize, tirsek hám jelkeni qorǵaw maslamaları);
- qorǵawshi dermotologiyalıq qurallar (juwılatuǵın pasta, krem, maylar).
Jeke qorǵanıw quralları menen támiyinlew, olardı òz waqtında almastırıw, ońlaw hám olardıń waziypaları, isletiliwi boyınsha kárxana hákimshiligine tòmendegi waziypalar júklenedi:
1. Isshi hám xızmetshilerge jeke qorǵanıw quralların beriw boyınsha qadaǵalaw hám de esabat jumısların shòlkemlestiriw, olardan jumıs waqtında duris paydalanıwdı, buzilǵan, pataslanǵan jaǵdaylarda bolsa olardı qollawdı qadaǵan etiwdi qadaǵalaw.
2. Jeke qorǵanıw quralların belgilengen múddetlerde turaqlı túrde sınawdan òtkeriw, onıń sazliǵin tekserip turıw hám de olardıń qorǵaw qásiyetleri tòmeneygen, ayna hám basqa bòlimlerin òz waqtında almastırıw hám tekserilgen qurallarǵa kelesi sınaw múddeti haqqında tamǵa basiw.
3. Tazalaw, qurıw, ońlaw, degazaciyalaw, dezaktivaciyalaw, zıyansizlandırıw hám shańsızlandırıw jumısların òz waqtında ámelge asırıw, isshi hám xızmetkerlerdi jeke qorǵanıw quralları menen òz waqtında támiyinlew karxana hákimshiligine, qadaǵalaw bolsa kásiplik awqam komitetine júklenedi.
Miynetti qorǵaw boyınsha ilajlardı islep shıǵıwda insanda bar bolǵan tábiyǵıy qorǵanıw sistemaların esapqa alıw kerek. Insandaǵı bul tábiyǵıy qorǵanıw sistemaları islep shıǵarıwdaǵı dárejesi onsha joqarı bolmaǵan qáwipli hám zıyanlı faktorlardan islep atırǵan belgili sharayatlarda jeterli dárejede qorǵay aladı. Biraq bul tábiyǵıy qorganıw sistemaları hár bir adamda hár túrli rawajlanǵan boladı. Sol sebepli, belgili islep shıǵarıw ushastkasında islep atırǵanda da, qorǵanıw ilajların islep shıǵıwda áne sol jaǵdaydi esapqa alıw kerek boladı.
Evolyuciya prosesinde insanda sırtqı ortalıqtiń oǵan tásir etiwshi hár túrli faktorlarǵa qaraǵanda jetik qorǵanıw sistemaları rawajlanǵan. Olar organizmge zıyanlı mikroblardıń kiriwinen saqlaydı, hár túrli qáwipsizlik hám zıyanlar barlıǵı haqqında òz waqtında xabarlandiradı. Bul qorǵanıw sistemaları ishinde seziw organları basqalarǵa qaraǵanda ayırıqsha rol oynaydı.
Kòriw bolsa bar bolǵan qáwiptiń òlshemi, forması, reńi, fazadagı jaylasıwı, háreket baǵıti hám qáwipliligi dárejesi haqqında qısqa múddette maǵlıwmat beriwshi áhmiyetli analiz organı esaplanadı.
Kòzdiń tábiyǵıy qorgawshısı qabaq hám jas suyıqlıǵı esaplanadı. Kirpikke tiyiw sol minutta qabaqtıń jabılıwına sebep boladı hám kòzdi kúshli jaqtılıqtan hám mehanikalıq jaraqatlanıwdan qorǵaydı.
Joqarıda kòrsetilgenlerge qaramastan kòzdiń tábiyǵıy qorǵanıwına hár dayim iseniw múmkin emes. Kòzdiń shax perdesine shańlı hawa, hár túrli bòlekshe hám ximiyalıq elementilerdiń otırıwı shax perdenıń gúńgirtlesiwine, sezgirligin joq etiwǵe hám hátte kòzde aq daqlar payda bolıwına alıp keliwi múmkin. Sonıń ushın kòzdiń tábiyǵıy qorǵanıw qábiletin qorǵaw ushın qosımsha injener-texnikalıq qurallardan paydalanıw kerek.
Kòriw qábileti de barlıq adamlarda birdey bolmaydi. Bazı adamlar jaqtılıqta jaqsı kòrse, bazılar qarańǵilıq túsiwi menen hesh nárseni kòrmeydi. Tap sonday-aq ayırım adamlar kòrgen nárselerinıń reńin, òlshemin hám formasin kòz aldına keltire almaydi yamasa aylanba hárekettegi detallardı aylanıw shastotasin naduris bahalaydi.
Еsitiw de qáwipten xabar beriwshi áhmiyetli hám paydalı qorǵanıw sisteması esaplanadı. Insannıń hár túrli dawıslardı esitiw qábileti onı hár túrli qáwiplerden qorǵaydı.
Qáwipten xabardar etiw boyınsha, insannıń náwbettegi qorǵanıw sisteması iyis seziw bolıp esaplanadı. Onıń nátiyjesinde insan hár túrli zıyanlı hám qáwipli iyislerden òz waqtında qorǵanadı. Insanniń barqulla iyisli orında jumıs islewi nátiyjede onıń iyis seziw organı jaqsı islemey qaladi hám insan hár túrli zıyanlı gazlerdiń iyisin sezbey qaladı, yaǵnıy neft bazada islewshiler neft ònimleri puwın sezbey qaladı.
Dám biliw de qáwip haqqında xabar beriwshi qorǵanıw sisteması esaplanadı. Insan dám biliwi arqalı suwdaǵı hám awqattaǵi dámlerdi òz waqtında anıqlaydı.
Seziw arqalı da insan hár túrli qáwipli hám zıyanlı faktorlardan òz waqtında qorǵanadı. Seziw qáwipli dene beti, temperaturası, gedir-budırlıǵı hám elektr zaryadınan insandı xabardar etedi. Seziw insannıń teri qaplaması arqalı ámelge asadı. Teri qanǵa hár túrli ximiyalıq elementlerdiń kiriwinıń aldın alıp, organizm záhárleniwinıń aldın aladı. Teri organizmdi ıssılıq hám mexanikalıq jaraqatlanıwdan qorǵaydı.

1-súwret. Jeke qorǵanıw kòzáynekleri hám elektr svarshikleri ushın qorǵanıw kòzáynekleri.
Gaz svarshikleriniń kòzlerin qorǵaw ushın G markalı jaqtılıq filtrleri ornatılǵan jabıq kòzáynekden paydalanıwları lazım. Bul filtrler gaz jalınında svarkalaw hám kesiw zaryadlarına qarap bir-birinen bir az parqlanadı: zaryad az bolǵanda G=1 kòzáyneginen, zaryad ortasha bolǵanda G=2 den hám zaryad úlken bolǵanda G=3 ten paydalanıladı.
Bir jola hám kòzdi hám júzdi qorǵaw ushın qorǵanıwshi júzmaskalar, qorǵanıwshı tosıqlar hám shlyomlar qollanıladı.
saqlanadı.