5. Alfa nurlanıwı

Alfa zarralarining inson tanasiga ta'siri 
Biologik muhitga kirib, ular ionlanishning yuqori chiziqli zichligini keltirib 
chiqaradi, natijada teri yoki shilliq qavat yuzasida qattiq yuzaki kuyishlar bo'ladi. 
Faqatgina qonga kirib, ular tananing ichki nurlanishiga olib kelishi mumkin. 
Masalan, gipofiz va adrenal korteksda to'plangan radon ichki organlarning 
ishlashini buzishi va organizmning moslashuvchan xususiyatlarini pasaytirishi 
mumkin. 
Tibbiyotda alfa nurlanishidan foydalanish 
Davolashda ishlatiladigan alfa zarralarining asosiy manbai radondir. Uning 
parchalanish vaqti juda qisqa, bundan tashqari u tanadan nisbatan osonlikcha 
ajralib chiqadi. Thoron va radium mahsulotlari tibbiy maqsadlarda ham 
qo'llaniladi. Radon terapiyasi radon bilan boyitilgan cho'milish suvi, bunday suvni 
ichish va kerakli zarrachalarni o'z ichiga olgan havoni nafas olishdan iborat. Tabiiy 
terapevtik radioaktiv omillarga ega bo'lgan Belokurixa, Gastein, Tsxaltubo, 
Pyatigorsk kurortlarida bunday muolajalar an'anaviy ravishda yurak-qon tomir, 
endokrin va asab tizimlarini davolashda, ginekologik kasalliklar va tayanch-
harakat tizimidagi muammolar uchun qo'llaniladi. 
Radikulit, poliartrit, nevrit, neyrodermatit, ekzemaga mahalliy ta'sir qilish uchun 
radioaktiv birikmalardan foydalaniladi. Ular qichishishni susaytiradi va 
tinchlantiradi. 
Alfa terapiyasiga qarshi ko'rsatmalar 
Alfa zarralarini qon kasalliklari, saraton, homiladorlik va sil kasalligi uchun 
ishlatmaslik kerak. Shuningdek, radioaktivlik kuchaygan joylarda va baland tog'li 
hududlarda yashovchilar uchun radioterapiyadan voz kechish kerak. 

---

Alfa-Yemirilish 
Alfa (α) - yemirilishning kashf etilish va uni o‘rganish 
tarixi Ernest Rezerford nomi bilan bog‘liq. α-yemirilish, α-zarra degan nomlari 
ham u taklif etgan. Bu voqea radioaktivlik kashf etilgandan keyin bir oz vaqt 
o‘tgach sodir bo‘ldi. O‘shanda Rezerford uran tuzlarining nurlanishini endi 
tekshira boshlagan edi. Tajribalar bu nurlanish bir jinsli emasligini ko‘rsatdi. 
Uning bir qismini yupqa alyuminiy folga yutar, boshqa qismi esa undan bemalol 
o‘tib ketar edi. Olim ularni mos ravishda α-va β-nurlar deb atadi. Biroz keyinroq 
nurlanishning yana bir tarkibiy qismi aniqlandi, u yunon alifbosining uchinchi harfi 
bilan γ-nurlar deb ataldi. 
α-zarralar Rezerford uchun uzoq yillar davomida atom yadrolarini tekshirish uchun 
yagona qurol bo‘lib qoldi. α-zarralarining tabiatini aniqlashda ham u birinchi 
bo‘ldi. α-zarra har ikki elektronini yo‘qotgan geliy- 4 atomi yadrosi ekanligini 
aniqlandi:
. 
Ikkita proton va ikkita neytrondan iborat geliy-4 yadrosi eng oddiy va barqaror 
yadrolardan biridir. Undagi zarralar shunchalik mustahkam bog‘langanki, boshqa 
yadrolar energetik jihatdan α-zarralarga va ancha yengil yadroga parchalanib 
ketishi mumkin edi. Biroq bunday bo‘lmadi. Faqat og‘ir elementlar: uran, radiy, 
toriy va ba'zi boshqa elementlar radioaktiv yemiriladi. 
Yadrolarning α-yemirilishga qarshi mustahkamligi g‘oyat qiziqarlidir, uni 
aniqlashda ham Rezerford ishtirok etdi. U birinchi bo‘lib, α-yemirilish mumtoz 
fizika qonunlariga ko‘ra mavjud bo‘lishi mumkin emasligiga e'tibor berdi. 
Haqiqatan ham, α-zarrani og‘ir yadro chiqaradi va u bunda 10 MeV dan ortiq 
bo‘lmagan kinetik energiyaga ega bo‘ladi. Endi zarra shunday energiya bilan 
orqaga, yadro ichiga kirmoqchi bo‘lganini faraz qilaylik, deb o‘yladi Rezerford. Bu 
mumkin emas ekan. U yadroga yaqin kela olmaydi va yadro kuchlari ta'siri 
sohasiga kira olmaydi, chunki bunga elektrostatik itarish kuchi xalaqit beradi. 
Yadroga kirish uchun zarraning energiyasi biror kritik kattalikdan, ya'ni potensial 
to‘siqdan ortiq bo‘lishi kerak. To‘siq kattaligi