5-lekciya multimedia baylanis tarmaqlariniń standartlari. Jobа

Joqarı dáreje protokolları (5-7). Ámeliy (paydalanıwshı ) protokolı tiykarǵı protokol esaplanadı, áyne ol sebepli qalǵan barlıq protokollar ámeldegi boladı. Ol ámeliy dep ataladı, sebebi ol menen basqa ashıq sistemalarda jaylasqan ámeliy processler menen birgelikte qanday da máseleni sheshiwi kerek bolǵan sistemanıń ámeliy processleri menen óz-ara tásirlashishadi. O'BOT etalon modeliniń ámeliy dárejesi ashıq sistemalar qanday da aldınan málim bolǵan máseleni birgelikte sheshiwi processinde almasatuǵın maǵlıwmatlardıń mazmunıy quramın anıqlaydı.
Altınshı dáreje usınıw dárejesi dep ataladı. Ol tiykarınan uzatılatuǵın maǵlıwmatlardı kerekli tarmaq formasında usınıw procesin anıqlaydı. Bul tarmaq túrli aqırǵı punktlerdi (mısalı, túrli kompyuterlerdi) birlestiriwine baylanıslı. Eger tarmaqtaǵı barlıq aqırǵı punktler bir túrde bolǵanında edi, usınıw dárejesin kirgiziw kerek bolmaǵan bolar edi. Hár túrlı túrler degi kompyuterlerdi birlestiretuǵın tarmaqta, tarmaq boylap uzatılatuǵın informaciyalar málim birden-bir usınıw formasına ıyelewi kerek. Áyne bul formanı altınshı dáreje protokolı anıqlaydı.
Protokollardıń náwbettegi besinshi dárejesi sessiyalar yamasa seanslar protokolı dep ataladı. Onıń tiykarǵı waziypası ámeliy processler arasındaǵı óz-ara tásirlesiw - ámeliy jaryonlarning óz-ara tásirlesiwi ushın olardı bólew usılların shólkemlestiriw, processlerdiń óz-ara tásirlesiwi hám “baylanısıwdıń úzilisi” waqıtlarında processler arasında maǵlıwmatlardı uzatılıwın shólkemlestiriw esaplanadı.
Keyin tómengi makrodarajaning tórtew protokolı keledi. Tómengi dáreje protokollarınıń tiykarǵı waziypası maǵlıwmatlardı operativ hám isenimli uzatılıwı esaplanadı. Sol sebepli tómengi dáreje protokolları geyde transport tarmaǵı protokolları dep ataladı. Transport tarmaǵına shıǵıw port arqalı ámelge asıriladı. Hár bir process óz portına iye boladı. Transport tarmaǵına kirisiwden aldın paydalanıwshılar maǵlıwmatları onı payda etken processtiń basın aladı. Transport tarmaǵı process (xabar ) basılı paydalanıwshılar maǵlıwmatların tómengi dáreje protokollarınan paydalanıw menen jiberiletuǵın adreske (adresatga) uzatılıwın támiyinleydi. Internet protokollarınıń arxitekturaları tórtew dárejeli esaplanadı. Keyin payda bolǵan ISO etalon modeli protokollarınıń jeti dárejeli arxitekturasın TSR/IR dıń keyingi rawajlanıwı - TSR/IR eki dárejeleri kompozitsiyasining aynıwı retinde qaraw múmkin. Rasında, ikkkita arxitekturalardıń ayırmashılıǵı sonnan ibarat, TSR/IR arxitekturasındaǵı OSI modeliniń ush joqarı dárejeleri (ámeliy, maǵlıwmatlardı usınıw, seanslar ) bir ámeliy dárejege birlestirilgen (15. 1-súwret). TSR/IR tarmaq interfeysleriniń dárejesi OSI modeliniń eki kanallı hám tarmaq dárejelerine sáykes keledi.

15. 1-súwret. TSR/IR protokolları stekining dúzilisi

TSR/IR ámeliy dárejesi tómendegi dástúriy xızmetlerdi qollap -quwatlaydı :

- elektron pochtanı uzatıwdıń ápiwayı protokolı SMNP (Simple Mail Transfer Protocol) járdeminde isletiletuǵın elektron pochta hám jańalıqlardı almastırıw ;
- IMAP (Internet Massage Access Protocol), POP (Post Office Protocol) hám X. 400 pochta protokolları ; NNTP (Network News Transfer Protocol) jańalıqlardı almastırıw tarmaq protokolı ;
- Telnet protokolı járdeminde isletiletuǵın virtual terminal ;
- fayllarni uzatıw FTP (Fail Transfer Protocol), TFTP (Trivial Fail Transfer Protocol) NFS (Network File Systems) protokolları járdeminde ámelge asıriladı ;
- ma'lumotnoma xızmetlerin DNS (Domain Name System) domen atları hám X. 500 sistemaları járdeminde isletiledi;
- yordamchi protokollar : óz identifikatorlarini alıw ;
- VOOTR, waqıt - NTP (Network Time Protocol), diagnostika ;
- Echo hám sistema haqqındaǵı maǵlıwmatlar - Finger.
1990 -nchi jıllardıń ortalarında URL (Universal Recourse Locator) hám URN den (Universal Recourse Names) paydalanıwlı (Hypertext Transfer Protocol, HTTP) gipertekstni uzatıw protokolına tiykarlanǵan WWW (World Wide Web) texnologiya bazasındaǵı xızmetlerin aktiv engizildi. Búgingi kúnde SIP (Session Initiation Protocol), RTP (Real -time Protocol), RTCP (Real -time Transport Control Protocol) protokolları, N 323 usınısları hám basqalar tiykarındaǵı paketli IR-telefoniya xızmetlerin ǵalabalıq esaplanadı.
Stekdagi bólek orındı tómendegi monıtorıń hám basqarıw protokolları iyeleydi:
- SMNP (Simple ManagementTransfer Protocol);
- RMON (Remote Monıtorıń ).
Bul protokollar járdeminde tarmaqtıń jaǵdayı gúzetiledi jáne onı administratorlastırıw ótkeriledi.
FTR fayllardı jiberiw protokolı. Alısǵı serverde jaylasqan maǵlıwmatlar fayllarına paydalana alıw usıllarınan biri klienttiń sorawı boyınsha fayl nusqasın uzatıw esaplanadı. Internet tarmaǵında bul maqset ushın FTR (File Transfer Protocol) standart protokol - fayllardı jiberiw protokolı isletiledi. Eń eski protokollardan biri esaplanatuǵın FTR protokolı (ol aldınǵı ásirdiń 70 - jıllardıń baslarında islep shıǵılǵan ) qosımshalar dárejesi protokollarına kiredi hám maǵlıwmatlardı uzatıw ushın TSR transport protokolınan paydalanadı.
FTR protokolı klientler (klientler toparı ) hám maǵlıwmatlardı saqlaytuǵın server (FTR serveri) arasında maǵlıwmatlar faylların almastırıw ushın isletiledi, sonlıqtan, hár bir aqırǵı noqat fayllardı uzatıw hám soraw/olish múmkinshiligine iye boladı. Bunday fayllar tekstler, grafik suwretler, dawıslar, video hám multimedialı maǵlıwmatlar bolıwı múmkin. FTR protokolı paydalanıwshı (klient) kompyuterine programmalıq támiynattı júklew ushın da isletiledi. FTR protokolı járdeminde paydalanıwshı alınatuǵın fayllardı tuwrılashi (óshiriwi, qayta atawı, olardan nusqa kóshiriwi hám t.b. ) múmkin. Kóplegen FTR-serverlerde jazıw ushın ashıq hám server fayllardı alıwın támiyinleytuǵın katalog (incoming, upload atlarlı hám basqalar ) bar. Bul paydalanıwshılarǵa serverdi jańa maǵlıwmatlar menen toltırıwǵa múmkinshilik beredi.
XX ásir 90 -jıllardıń baslanıwlarına shekem FTR protokoliniing úlesine Internet tarmaǵındaǵı trafikning shama menen yarımı tuwrı kelgen. Protokol búgingi kúnde de DT ni tarqatıw jáne alısǵı serverler hám xostlarga jalǵanıw ushın isletilip atır, lekin onıń ornına Pútkildunyo Tóri texnologiyasına tiykarlanǵan jalǵanıw usılları kelip atır.
NTTR gipertekstli xabarlardı jiberiw protokolı hám Pútkildunyo Tóri. 1989 iyilda fizikalıq Tóbeas Berners-Li Jenevadagi Yadro izertlewleri boyınsha Evropa keńesinde (SERN) islewi menen endi Pútkildunyo Tóri (World Wide Web) retinde málim bolǵan joybardı usınıs etdi. Joybardıń isletiliwi ushın Tóbeas Berners-Li olarsız zamanagóy Internetti oyda sawlelendiriw múmkin bolmaytuǵın úshews tiykarǵı qurallardı - URI identifikatorlari, HTTP protokolı hám NTML tilin islep shıqtı.
Texnikalıq kózqarastan WWW ni NTTR (Hypertext Transfer Protocol) retinde málim bolǵan birden-bir protokol járdeminde baylanıs etetuǵın klientler hám serverler kópligi retinde qaraw paydalı boladı. Pútkildunyo Tórinde giperteksti jaratıw, saqlaw hám sáwlelendiriwdi ańsatlastırıw ushın NTML (Hypertext Markup Language) gipertekstni belgilew tili isletiledi. NTTR hám NTML protokollarınıń kombinatsiyası tekstler, grafikalar, dawıs, video hám basqa multimedialı fayllardı Internet global tarmaǵı arqalı jetkezilishini támiyinleydi.
SIP protokolı. IETF de voIP sisteması ushın signalızatsiya protoklallarini jaratıw salasındaǵı jumıslar draft-ietf-mmusic-cip-OO specifikaciyasınıń shıǵarılıwı menen baslandı, bunda keyinirek SIP/1. 0 atınıń alǵan Session Invitation Protocol protokolı xarakteristika etilgen.
Bul hújjet tek baylanıs seansın ornatılıwına sorawdı specifikaciyaladi, lekin keleshekte bul specifikaciya sol waqıtta jaratılǵan konferenciyalar multimedialı arxitekturasına integraciyalanıwına jóneltirildi, bul haqqında bul hújjettiń atındaǵı MMUSICqisqartmasi gúwalıq beredi, ol muzıka menen tuwrıdan-tuwrı baylanıspaǵan hám Mltiparty Mulimedia Session Control retinde yoyiladi.
SIP protokolı paydalanıwshılar arasında baylanıs seansların ornatıw ushın isletiledi.
N. 323 protokolı. IR-telefoniya tarmaqların qurıw ushın birinshi usınıs N. 323 usınıs boldı. ITU tariyxan UFFT máseleleri menen shuǵıllandı hám usınıs etilgen usınıs rasında IR-tarmaq ústine qoyılǵan ISDN (Integreted Services Digital Network) tarmaǵın anıqladi. Atap aytqanda, IR-telefoniya tarmaǵında N. 323 boyınsha baylanısıwdı ornatıw procedurası Q. 931 usınısqa tiykarlanadı hám ISDN tarmaqlar daǵı sol proceduraǵa derlik áyne uqsas boladı.
N. 323 tarmaǵınıń tiykarǵı apparatları terminal, shlyuz, dárwazabon hám konferenciyalardı basqarıw apparatı esaplanadı.
SMTR elektron pochta protokolı. Elektron pochta IR-tarmaqlar daǵı eń eski qosımshalardan biri esaplanadı. Búgingi kúnde elektron pochta arqalı maǵlıwmatlardı almastırıw kúnine millionlap insanlar tárepinen isletilip atır. Klient hám server arasındaǵı maǵlıwmatlardı almastırıwdıń taǵı bir forması esaplanatuǵın bul almastırıw SMTR (Simple Mail Transfer Protocol - pochta xabarların jetkiziwdiń ápiwayı protokolı ) protokolı járdeminde isletiledi. RFC 822 protokolı xabardıń eki bólimlerin - bas bet hám deneni anıqlaydı. Hár eki bólimler 7-razryadlı ASSII kodı menen kodlanadı. Jeke pochta mánzilleri (paydalanıwshı atı@nimtarmaq ) kórinistegi formatqa iye boladı. Pochta qutılarınıń bul mánzilleri SMTR dárejesinde teńiladi. Pochta xabarı ádetde klientten olardıń sorawları boyınsha pochtanıń jetkeziliwine juwap beretuǵınSMTR lokal serverge uzatıladı. Serverde pochtanıń qayta isleniwi procesi hár birleri jiberiwshi hám alıwshı mánzillerine, sonıń menen birge jiberiw waqıtına iye bolǵan keliwshi xabarlardı toplawdan ibarat. Dáslepki xabardı alǵan lokal server jiberiw punktindegi alısǵı serverdiń IR-adresin identifikaciya etedi jáne bul alısǵı serser menen TSR seanstı ornatıwǵa urınıwdı ámelge asıradı. Baylanısıw ornatılǵanınan keyin, pochta xabarınan jiberiw serverinde nusqa kóshiriledi. Server-jiberiwshi tabıslı uzatıwǵa tastıyıqlanishni alıwı menen xabar lokal server yadınan óshiriledi.
Keyin alısǵı paydalanıwshı óz serverine jalǵanıwdı alıwı hám jetkizilgen xabardı qabıllawı múmkin.
MIME protokolı. SMTR protokolın islep shıǵıwda elektron pochta tek ápiwayı tekstti uzatıw ushın fodalanilishi názerde tutılǵan. 1993 jılda RFS 822 specifikaciyası hár túrlı túrler degi maǵlıwmatlar - audio, video, Word hújjetleri hám basqalardı uzatılıwın támiyinlew ushın keńeytirilgen. Bul maqsetler ushın MIME (Multiprpose Internet Mail Extension - Internettiń kóp maqsetli pochta keńeytiriliwi) isletiledi. MIME elektron pochta járdeminde hár túrlı túrler degi maǵlıwmatlardı, sonday-aq ASSII kodınan ayrıqsha bolǵan kodlaw isletiletuǵın tiller degi tekstler, sonıń menen birge muzıka, grafika hám filmlerdi uzatıw mexanizmlerin anıqlaydı. MIME formatın ózgertiw ádetde elektron xabarlardı uzatıwda hám alıwda pochta serverleri yamasa klient pochta programmaları arqalı ámelge asıriladı.