5-ma’ruza. Engil sanoat qurilmalari

To‘qimachilik ishlab chiqarish tarixi Arxeologik qazilmalarga ko‗ra insonlar 
o‗z rivojlanishining juda erta bosqichlaridayoq to‗qimachilik tolalarini yetishtirish 
va ulardan mahsulotlar ishlab chiqarishni uddasidan chiqishgan. Shu bilan ular o‗z 
hayoti uchun tabiat bilan kurashib uni o‗z ehtiyojlari bilan moslashtirishga harakat 
qilganlar. Tarixan qadimiy odam tomonidano‗sha davrlardayoq to‗rt xil tabiiy 
tolalar o‗zlashtirilib yetishtirish, yigirish va to‗qish texnologik sxemasida mato 

---

ishlab chiqarishda foydalanilar edi. Har bir to‗qimachilik buyumi (mahsuloti), 
to‗qimachilik mahsulotining har bir metri va har bir grammi insonlar 
to‗qimachilik mahsulotlarini olish texnologiyalari bilan shug‗ullanish davri 
mobaynida yig‗ilgan va mujassamlangan xotira hamda bilimlarning nishonasidir. 
To‗rtta o‗ta muhim tabiiy tolalar: zig‗ir, paxta, jun va ipakni inson olti ming yil 
avvaldan bilgan va foydalanib kelgan. Kishilik madaniyati rivojlanishi, ilmiy 
texnik taraqqiyot rivojlanishi bilan birga insoniyatning to‗qimachilik haqidagi 
nazariy bilimlari va shuningdek yarim tayyor mahsulotlarga ishlov berish va 
to‗qimachilik mahsulotlari olishning amaliy texnologik mexanizmlari 
takomillashib bordi. 
Yengil sanoat mahsulotlariga qo‘yiladigan talablar Mana ancha kunlar, yillar va 
asrlardan beri insoniyatning aksariyati boshlanayotgan kunini tanasiga nima kiyish 
bilan boshlaydi. Bu ―nimadir‖ vaqt o‗tishi bilan ko‗rinishi o‗zgarib boradi. 
Uning shakli, rangi, materiali, ishlovi, bichimi ammo bir narsa o‗zgarmay 
ko‗rinishi asosan bir xil bo‗ladi. Bu narsa bizning, insonning tanasidir. Aynan u, 
ya‘ni aniqroq aytsak uning ―yig‗indisi‖; bitta bosh, 8 Arindam Basu. Advances in 
Silk Science and Technology// England, 2015, 19-b. 29 ikkita qo‗l, ikkita oyoq, 
bitta gavdasi barcha davrlar, mamlakatlar, xalqlar modelerlarining turli izlanishlari 
uchun mezondir. Kim, qayerda va qachon birinchi bo‗lib inson tanasini berkitib 
ilib yurgan barglarni buyumga, aniqroq aytsak ―kiyim‖ga o‗zgartirgani muhim 
ham emas. Biz uchun muhimi shuki, deyarli barcha xalqlarda kiyimni, uni kiyishni 

---

va tayyorlanishini belgilovchi qoidalar mavjuddir. Bizning ajdodlarimiz ham 
qaysidir qoidalardan foydalanishgan. Ularning bir qismi miflar, ertaklar, urf-
odatlar yoki oddiyo‗rganishlar shaklida bizgacha yetib kelgan. Qizig‗i shuki, shu 
barcha holatilarda buyum, narsa yoki kiyimlar qandaydir kuch, quvvatiga ega deb 
bilinadi. Va bu kuch insonga tug‗ish jarayonidayoq ta‘sir etsa boshlaydi. Shunday 
sharqiy slavyanlar an‘analarpida, ba‘zi rejalarda tug‗ruqdagi ayolning holatini 
yengillatish tug‗ish yo‗llarini ochish uchun uning eriga ayolining homiladolik 
davrida bog‗lagan barcha tugunlarni yechish tavsiya etiladi. Bu uning ishtoni, 
shimini ushlab turgan tasma, ishton bog‗ga kam tegishlidir. Muvaffaqiyat bilan 
tug‗ish jarayonidan so‗ng, yangi tug‗ilgan chaqaloqni ota yoki onaning kiyimlari, 
ko‗ylaklarigao‗rab olinadi. Aynan ular chaqaloqning birinchi ―tagligi‖ bo‗lib 
xizmat qiladi. An‘anaviy madaniyat odami hayotida uning jinsi, yoshining va 
ijtimoiy holati kiyim bilan aks ettirilgan va mustahkamlangan. Masalan, Farg‗ona 
o‗zbeklarining an‘anaviy kiyimlarida mato va uning rangi bilan ular yoshlarining 
belgisi mavjud bo‗lgan. Shunday bir yashar bolaning kiyimlari aksariyatida och 
rang paxta matolardan – oq yoki oq ranglari ko‗proq matolardan tayyorlangan. 
Gigiyenik talablarga issiq saqlashligi, havo o‗tkazishi, gigroskopikligi 
(namlanishi), suv qaytarishligi va boshqalar kiradi (2-rasm). Kiyimning issiq 
saqlashlik xususiyatlari inson tanasi yuzasidagi issiqlik balansini ushlab turish 
uchun zarurdir va kiyim paketi (tuzilmasi)ning issiqlikka qarshiligi va uning 
konstruksiyasiga bog‗liqdir.