5-ma’ruza. Tadrijiy (ketma-ket) turdagi raqamli sxemalar. Rs, Crs, ms, D, T, jk-triggerlar Reja

Asinxron - triggerlar (5.5-rasm) amaliy ahamiyatga ega emas, chunki bunday sxema rolini ketma-ket ulangan invertorlardan iborat sxema bajarishi mumkin.

5.5-rasm. Asinxron -trigger sxemasi.

Amalda sinxron -triggerlar ko’p qo’llaniladi (5.6-rasm, "a"). va bo’lganda elementning chiqish yo’lida mantiqiy nol shakllanadi. Bu signal va elementlarning kirish yo’liga tasir etib triggerni birlik holatiga o’tkazadi ( , ) va elementni berkitadi. va bo’lganda elementning chiqish yo’lidagi signal birlik qiymatiga, elementning chiqish yo’lidagi signal esa nollik qiymatiga ega bo’ladi. Bu signal elementning kirish yo’liga ta’sir etib triggerni nol holatiga o’tkazadi ( , ).

5.6-rasm. Sinxron -trigger sxemasi (a) va uning shartli belgilanishi (b).

Shunday qilib, bo’lganda triggerga har doim kirish yo’liga berilayotgan signalga mos axborot yoziladi. Triggerning barqaror ishlashi uchun sinxrosignal ta’sir qilayottan vaqt mobaynida kirish yo’lidagi axborot o’zgarmasligi kerak.

Sinxron -triggerlar, 5.6-rasm "b" dagidek shartli belgilanadi.

4. -trigger bitta kirish yo’lli sxemadir ( - harfi inglizcha " " - uzib-ulagich so’zidan olingan). Uning ishlash qonuni 5.4-jadvalda keltirilgan. Bu trigger sanoq rejimida ishlagani uchun ba’zan u sanoq triggeri (sanoq kirish yo’lli yoki umumiy kirish yo’lli trigger) deb ataladi.

5.4 jadval

№	- takt	- takt
0	0
1	1

-trigger har bir kirish yo’li signalining berilishi bilan o’zining holatini teskarisiga o’zgartiradi. 5.7-rasm "a"da teskari bog’lanishida va kechiktirish elementlari bo’lgan triggerning oddiy sxemasi ko’rsatilgan. Kechiktirish elementlari triggerning boshqa holatga o’tishida ishonchlilikni taminlash uchun zarur hisoblanadi. Kechiktirish vaqti ( ) sinxrosignal davomliligidan kichik bo’lmasligi shart. -triggerda sinxrosignal kirish yo’li triggerning kirish yo’li hisoblanadi.
Faraz kilaylik, , . Triggerning sanoq yo’liga berilgan signal elementning chiqish yo’lida nollik signalining paydo bo’lishiga va ketma-ket , signallarining o’rnatilishiga, yani triggerning nollik holatiga o’tishiga olib keladi. Bu vaqtda elementning chiqish yo’li o’zgarmaydi, chunki uning kirish yo’lida mobaynida chiqish yo’lidan kechiktirish elementi orqali nollik signal ta’sir qiladi.
Sanoq signalining ta’siri tugashi bilan va elementlarning chiqish yo’llaridagi signallar birlik qiymatiga ega bo’ladilar, elementning kirish yo’liga esa kechiktirish elementi orqali chiqish yo’lidan ruxsat beruvchi signal beriladi. Natijada keyingi sanoq signali triggerni boshlang’ich holatiga o’tkazadi.

5.7-rasm. -trigger sxemasi (a) va uning shartli belgilanishi (b).


va elementlar teskari bog’lanish signallarini kechiktirish uchun xizmat qiladi. Aks holda sanoq signali ta’siri vaqtida trigger bir necha bor o’z holatini o’zgartirishi mumkin. Integral triggerlarda kechiktirish elementi vazifasini mantiqiy elementlar yoki zaryad to’plovchi yarimo’tkazgich elementlari o’taydi. -triggerlar 5.7-rasm "b" dagidek shartli belgilanadi.
5. Axborotni ikki pog’onali xotirlovchi triggerlar ikkita trigger tuzilmasidan iborat. Biri etakchi deb, ikkinchisi etaklanuvchi deb ataladi (5.8-rasm).
Ikkala trigger sinxron triggerlar bo’lib, qarama-qarshi sinxron kirish yo’llariga ega. 5.8-rasmda etakchi trigger to’g’ri sinxron kirish yo’liga ega va bo’lganida ishlaydi, etaklanuvchi esa invers sinxron kirish yo’liga ega va da ishlaydi.

5.8-rasm. Ikki pog’onali trigger sxemalari (a), (b) va uning shartli belgilanishi (c).
Birinchi bosqichda, etakchi triggerga axborot yozilayotganida, etaklanuvchi ishlamaydi va oldingi holatini saqlab turadi. Etakchi triggerga berilayotgan sath olib tashlanganidan so’ng undan etaklanuvchi triggerga axborot yoziladi. Shunday qilib, inversli mantiq sathlarini boqarish evaziga axborotni bosqichma-bosqich yozish amalga oshiriladi.
Ikki pog’onali triggerda eski axborotni saqlash va yangi axborotni qabul qilish jarayonlari o’rtasidagi qarama-qarshilik bartaraf etiladi. Bu o’z navbatida "musobaqa" holatlari bartaraf etilgan sinxron avtomatlarni qurishga imkon beradi.
Ikki pog’onali triggerlar ko’pincha -triggerlar (" "- xo’jayin, " " - qul) yoki universal triggerlar deb ataladi va ikkilangan harf ( ) bilan belgilanadi (5.8c-rasm).
Ikki pog’onali trigger tuzilmasi bo’yicha ixtiyoriy triggerlarni qurish mumkin.
6. -triggerlar – ikki pog’onali universal sinxron trigger.
-triggerning ishlash qonuni 5.5 jadvalda berilgan. Bu jadvaldan ko’rinib turibdiki, bo’lganda -trigger sanoq rejimidek oldingi holatni invertirlasa, qolgan kombinatsiyalarda -trigger kabi ishlaydi (5.2 jadvalga qaralsin) Bunda kirish yo’li (inglizcha – keskin ulash so’zidan olingan) ga, kirish yo’li (inglizcha - keskin uzish so’zidan olingan) ga ekvivalentdir. 5.5-jadvalga binoan -triggerni -trigger assosida chiqish yo’llarini kirish yo’llari bilan bog’lash orqali olish mumkin. Bunda boshqarish sxemasini shunday tanlash lozimki, triggerning o’zidagi kirish yo’llarida bir vaqtda birlik signallari paydo bo’lmasin. Natijada bo’lganida boshqarish sxemasi triggerni sanoq rejimida ishlashga majbur qiladi.

5.5 – jadval

№	- takt		- takt
0	0	0
1	0	1	0
2	1	0	1
3	1	1

Asinxron -triggerning sxemasi 5.9-rasmda berilgan. Faraz qilaylik, trigger birlik holatida bo’lsin ( , ). , signal berilsa elementning chiqish yo’lida nollik signal hosil bo’ladi va bu signal tasirida trigger nollik holatiga o’tadi. Shunga o’xshash, , da , signallar ta’sirida trigger birlik holatiga o’tadi.



5.9-rasm. Asinxron -triggerning sxemasi.

Triggerning kirish yo’llarida bir vaqtning o’zida , signallari paydo bo’lsa, trigger qanday holatda ekanligidan qat’iy nazar, u teskari holatiga o’tadi. Masalan, , bo’lsin. Bu holda , signallari paydo bo’lsa, elementning chiqish yo’lida nollik signal paydo bo’ladi va demak , . Ya’ni, trigger nollik holatiga o’tadi. Shunga o’xshash, keyingi signal berilishi bilan trigger teskari holatiga o’tadi.

Sinxrosignal bilan boshqariluvchi sinxron -triggerni asinxron trigger asosida sinxrosignal beriladigan kirish yo’lini qo’shish bilan olish mumkin (5.10-rasm). Bu sxemaning ishlash printsipi sinxron triggernikidan unchalik farq qilmaydi. Farqi shuki, sinxron triggerga axborot faqat sinxrosignal berilgandagina kiritiladi. 5.10-rasmda 0 va 1 simvollar orqali triggerning sanoq rejimida ishlashidagi sinxrosignal berilgunga kadar (qavssiz), ta’siri vaqtida (kichik qavs ichidagi), ta’siri tugagandan so’ngi (o’rta qavs ichidagi) kirish va chiqish yo’llari signallarining qiymati aks ettirilgan.
Sinxron -trigger 5.10, "b" rasm dagidek shartli belgilanadi.

5.10-rasm. Sinxron -trigger sxemasi (a) va uning shartli belgilanishi (b).