5-ma’ruza Vektorlarning o‘qdagi proyeksiyasi. Vektorlarning skalyar, vektor va aralash ko’paytmalari. Ularning xossalari. Ikki vektorning kollinearlik va uch vektorning komplanarlik shartlari
Download 0.76 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Vektorlarning o‘qdagi proyeksiyasi
5-ma’ruza Vektorlarning o‘qdagi proyeksiyasi. Vektorlarning skalyar, vektor va aralash ko’paytmalari. Ularning xossalari. Ikki vektorning kollinearlik va uch vektorning komplanarlik shartlari. Ma’ruza rejasi: 1. Vektorning o’qdagi proyeksiyasi. 2. Vektorlarning skalyar ko’paytmasi. 3. Vektorlarning vektor ko’paytmasi 4. Vektorlarning aralash ko’paytmasi. 5. Proyeksiyalari bilan berilgan vektorlarning vektor ko’paytmasi. 6. Proyeksiyalari bilan berilgan vektorlarning aralash ko’paytmasi.
Bizga
⃗ va ⃗⃗ vektorlar berilgan bo„lsin. Bu vektorlarning boshlarini biror umumiy nuqtaga joylashtiramiz, boshqacha qilib aytganda
⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ⃗, ⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ⃗⃗ vektorlarni yasaymiz (1-rasm). U holda uchburchakning burchagi ( ⃗⃗ vektorni ⃗ vektor bilan ustma–ust tushguncha aylantirish lozim bo„lganikki burchakning kichigi) ⃗ va
⃗⃗ vektorlar orasidagi burchak deb ataladi, hamda ⃗ ⃗⃗ ko„rinishda yoki harflardan biri orqali belgilanadi. Ta‟rifga ko„ra vektorlar orasidagi burchak
gacha bo„ladi. Bundan ko„rinadiki bir yo„nalishdagi kollinear vektorlar orasidagi burchak
ga, qarama-qarshi yo„nalishdagi vektorlar orasidagi burchak
ga teng bo„lar ekan. Agar vektorlar orasidagi burchak
ga teng bo„lsa, ular perpendikulyar yoki ortogonal vektorlar deyiladi.
⃗ vektor bilan o„q orasidagi burchak deganda, o„qning birlik ⃗ vektori bilan ⃗ vektor orasidagi burchak tushuniladi. 1-Ta’rif. nuqtaning o‘qdagi proyeksiyasi deb, nuqtadan o„qqa tushirilgan perpendikulyarning asosi bo„lgan
nuqtaga aytiladi.
2-Ta’rif.
⃗⃗⃗⃗⃗⃗ vektorning o‘qdagi ortogonal proyeksiyasi deb, va nuqtalarning o„qdagi mos proyeksiyalari bo„lgan
va
nuqtalardan tuzilgan
⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗ vektor uzunligining bu vektor yo„nalishini aniqlovchi ishora bilan olingan qiymatiga aytiladi va
⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ko„rinishda belgilanadi (2-rasm). Vektorning o„qdagi ortogonal proyeksiyasi sondan iborat ekanligini ta‟kidlab o„tish kerak. Har qanday noldan farqli ⃗ vektor birorta o„qni bir qiymatli aniqlaydi va uni biror to„g„ri chiziqda yotib, unga yo„nalish beradi deb qarash mumkin. Shuning uchun vektorning bunday o„qdagi ortogonal proyeksiyasini ⃗ vektor yo‘nalishidagi ortogonal proyeksiya ham deb ataladi. Shu sababli biz ba‟zan
⃗ belgilash bilan bir 𝑎⃗
𝑎⃗ 𝑏⃗⃗
𝑏⃗⃗ 𝜑
𝑂 𝐴 𝐵 1-rasm 𝐴 𝐵 𝐴
𝐵
𝑙 2-rasm
qatorda
⃗ ⃗ belgilashdan ham foydalanamiz. Bu belgilash ⃗ vektorning ⃗ vektor aniqlagan o„qdagi proyeksiyani anglatadi. ⃗ vektor bilan o„q berilgan va ular orasidai burchak esa bo„lsin.
⃗ vektorning o„qdagi ortogonal proyeksiyasi | ⃗| vektor uzunligining ⃗ vektor bilan o„q orasidagi burchak kosinusiga ko„paytirilganiga teng, ya‟ni
2-Teorema. Vektorlar yig„indisining ortogonal proyeksiyasi bu vektorlarning shu o„qdagi ortogonal proyeksiyalari yig„indisiga teng. Vektorni songa ko„paytirilganda uning ortogonal proyrksiyasi ana shu songa ko„paytiriladi:
( ⃗ ⃗⃗)
⃗ ⃗⃗,
⃗ ⃗. Download 0.76 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling