Bozor subyekti - ayirboshlash munosabatlari qatnashchisi. Bozor subyektlari ikki gumhga - sotuvchi va xaridorlarga bo‘linib, ular bozor munosabatlarining turli vazifalarini bajaradi. Sotuvchilar bozorga tovar va xizmatlami taklif etadi, xaridorlar esa ularga talab bildiradi. Bozor o‘z subyektlari manfaatini bir-biriga bog‘lab, ulami muvofiqlashtiradi. Ayrim turdagi bozorlarda sotuvchi va xaridorlar o‘rtasida bevosita aloqa mavjud bo‘lsa, boshqalarida bilvosita aloqa mavjud bo‘lib, ular hech qachon bir-birini ko‘rmaydi yoki bilmaydi.
Bozorning asosiy vazifasi ishlab chiqaruvchilar tomoni- dan Yaratilgan tovar va xizmatlarni, iqtisodiy resurslarni iste’molchilarga yetkazib berishdan iboratdir. Bu yerda bozor ish- lab chiqarish bilan iste'molni bir-biriga bog‘laydi, ishlab chiqarilgan tovar yoki xizmat o‘z iste’molchisini topadi. Bunda bozor vositachi bo‘lib xizmat qiladi. Bozorda qiymat shakllari almashadi. U qiymatni
tovar shaklidan pul shakliga aylantiradi. Individual mehnat sarflari sifatida chiqqan tovarlar bozor tomonidan tan olinsa, ijtimoiy mehnat sarfini namoyon qiladi va tovaming bozor qiymati hosil bo‘ladi.
Bozor ayirboshlash kategoriyasi bo‘lib, ishlab chiqarishning uzluksiz takrorlanib turishiga yordam beradi. Ishlab chiqarish, yangidan boshlanishi uchun Yaratilgan tovarlar sotilishi va ulaming pulga aylanishi, puldan esa kerakli iqtisodiy resurslar xarid qilinishi zamr. Bozor vositasida tovami sotishdan tushgan mablag‘lar hiso- biga, ishlab chiqaruvchilar resurslar sotib olish yo‘li bilan sarflan- gan ishlab chiqarish vositalari o‘mini qoplaydigan va ishlab chiqa- rishni kengaytirish uchun kerakli moddiy va mehnat resurslariga ega bo‘ladilar. Bozor orqali resurslaming erkin harakati ta’minlanadi va ulaming tarmoqlar o‘rtasida taqsimlanishi ro‘y beradi. Iste’molchilar bozorda u yoki bu tovarga bo‘lgan talabini bildiradi.
Bozor bu talabni ishlab chiqaruvchilar va resurslami yetkazib beruvchilarga uzatadi. Resurslar talab bildirgan tarmoqlar va sohalar o‘rtasida taqsimlanib turadi.
Bozorning vazifalari
Tartibga
|
Rag‘bat-
|
Nazorat
|
solish
|
lantirish
|
qilish
|
Vosita-
|
|
Tejam-
|
Integrat-
|
chilik
|
|
korlik
|
siyalash
|
Bozor iqtisodiyotni tartibga solib turish vazifasini talab, taklif, raqobat va narxlar yordamida bajaradi. U o‘zida talab va taklif- ni jamlab, bu bilan nimani, qancha miqdorda va qaysi vaqtda ishlab chiqarish kerakligini aniqlab beradi. Bozor narx vositasida iqtisodiy resurslami tovarlarga talab kamaygan tarmoqlardan talab ortgan tarmoqlarga oqib kelishini ta’minlaydi. Shuningdek, adabiyotlarda bozoming boshqa ko‘plab qo‘shimcha vazifalari ham keltiriladi. Bu vazifalami yaqqolroq tasavvur etish uchun ulami maxsus rasm ko‘rinishida ifodalash mumkin (5.3-rasm).
j i
Do'stlaringiz bilan baham: |
