5-мавзу: фискал ҳисоблар ва уларнинг таҳлили

Трансферт тўловлари - Tr (ишсизлик нафақаси,ижтимоий тўловлар) ва субсидиялар - Sb

• 
  Хукумат харажатлари
  
• 
  (давлат бюджети харажатлари)
  

• 
  Хукумат даромадларининг бош манбаи (давлат бюджети)
  

• 
  

Рағбатлантирувчи ва чекловчи фискал сиёсат

• 
  Фискал сиёсат рецессия ёки инфляцион бўшлиқни бартараф этиш ва реал ишлаб чиқаришнинг потенциал даражасига яқинлаштириш учун ишлатилади. Фискал сиёсат бўлиши мумкин:
  

• 
  Рағбатлантирувчи:
  
• 
  пасайиш даврида ўтказилади;
  
• 
  Иқтисодий фаолиятни рағбатлантириш мақсадида қўлланилади;
  
• 
  ЯИМнинг кўпайиши ва ишсизликнинг камайиши кузатилади
  
• 
  Давлат харажатлари кўпаяди (G),
  
• 
  Трансфертлар кўпаяди
  
• 
  (Tr), ёки
  
• 
  нархлар камаяди (Tx).
  

• 
  Чекловчи:
  
• 
  Бум даврида ўтказилади
  
• 
  Реал ЯИМ ҳажмини камайтириш мақсадида ўтказилади;
  
• 
  Нархни пасайтиришда ва инфляцияга қарши курашда қўлланилади;
  
• 
  Давлат харидларини камайтиради (G),
  
• 
  Трансфертларни камайтиради
  
• 
  (Tr), ёки
  
• 
  нархларни оширади (Tx).
  

• 
  

• 
  B
  

• 
  G(ёки Tx, ёки Tr)  Y  ишсизлик
  

• 
  G (ёки Tx, ёки Tr)  Y  нархлар даражаси  (P2 < P1 )
  

• 
  P2
  

• 
  P2
  

• 
  AD2
  

• 
  AD2
  

• 
  Рағбатлантирувчи фискал сиёсат
  

• 
  Рецессион узилиш
  
• 
  (Y < Y*)
  

• 
  P
  

• 
  P1
  

• 
  AD1
  

• 
  SRAS
  

• 
  LRAS
  

• 
  Y1
  

• 
  Y*
  

• 
  Чекловчи фискал сиёсат
  

• 
  Инфляцион узилиш (Y > Y*)
  

• 
  P1
  

• 
  P
  

• 
  AD1
  

• 
  LRAS
  

• 
  SRAS
  

• 
  Y*
  

• 
  Y1
  

• 
  Y
  

• 
  Y
  

• 
  A
  

• 
  A
  

• 
  B
  

• 
  Фискал сиёсат турлари
  

• 
  

Рағбатлантирувчи сиёсатнинг график кўриниши

• 
  :
  
• 
  Қисқа муддатли даврда
  
• 
  Узоқ муддатли даврда
  

• 
  AD
  

• 
  AS
  

• 
  AD `
  

• 
  AD
  

• 
  AS
  

• 
  AD `
  

• 
  AS`
  

Солиқ мультипликатори

• 
  Солиқ мультипликатори (Tax multiplier) (mt) –ишлаб чиқариш ҳажми билан солиқ ўзгариши ўртасидаги боғлиқликни кўрсатувчи кўрсаткичдир. Солиқнинг чегаравий ставкаси қанчалик паст бўлса,шунчалик самара мультипликатори юқори бўлади, ва аксинча. m t =ΔV/ΔT=-b/1-b,бу ердан: ΔV= (-b/1-b)*ΔT. Солиқларнинг пасайиши ишлаб чиқариш ҳажми ва хусусий талабни кўпайтиради,солиқларнинг кўпайиши эса ишлаб чиқариш ҳажми ва хусусий талабни камайтиради
  

Солиқ мультипликатори

• 
  Солиқ мультипликатори — солиқ тўловлари ҳажми ошганда (камайганда) ЯИМ ҳажмининг пасайиши (кўпайиши) кўламини кўрсатади. Мувозанатли бюджет мультипликатори — давлат харажатларининг кўпайиши (қисқариши) солиқларни ошириш (пасайтириш) билан қопланадиган шароитларда ЯИМ ўсиши (пасайиши)ни тавсифлайди.
  

Фискал сиёсат ва ялпи талаб

• 
  YG =Tx = G = Tx
  

• 
  Фискал сиёсат инструментларининг ялпи талабга таъсирини биринчи бор Джон Мейнард Кейнс ўрганган.
  
• 
  Қаътий нархлар ва иш ҳақи шароитида ушбу барча воситалар давлат харидларининг ўзгаришларида акс этади.
  

• 
  Мултипликатор эффекти йўқ, аммо шунга қарамай ишлаб чиқариш ўсиши юз беради
  

• 
  

• 
  YG = [1/(1-mpc)] ×G
  

• 
  ¯
  

• 
  ¯
  

• 
  YTr = [mpc/(1-mpc)]×Tr
  

• 
  ¯
  

• 
  ¯
  

• 
  YTx = [-mpc/(1-mpc)]×Tx
  

• 
  ¯
  

• 
  ¯
  

• 
  ¯
  

• 
  ¯
  

• 
  ¯
  

• 
  ¯
  

Фискал сиёсат ва ялпи талаб: Давлат харидларининг ўсишига таъсири

• 
  Y2
  

• 
  Давлат харидларининг кўпайиши
  

• 
  Y
  

• 
  AE
  

• 
  AE=Y
  

• 
  450
  

• 
  Y1
  

• 
  A
  

• 
  B
  

• 
  Давлат харидлари мультипликатори
  

• 
  

• 
  Y=kG ×G
  

• 
  ¯
  

• 
  ¯
  

• 
  Y = [1/(1-mpc)] ×G
  

• 
  ¯
  

• 
  G
  

• 
  ¯
  

Давлат харажатларининг мултипликатори

• 
  Давлат харажатларининг мултипликатори товар ва хизматларни сотиб олишга сарфланган давлат харажатларининг кўпайиши натижасида ЯИМ ўсишини кўрсатади: KG = ΔЯИМ/ΔG, бу ерда KG –давлат харажатлари мультипликатори; ΔЯИМ –Ялпи ички маҳсулотнинг ўсиши; ΔG — давлат харажатларининг кўпайиши. Давлат харажатлари мультипликаторини – МРС чекланган мойилликни истеъмолга нисбатан аниқлаш мумкин.
  

Мультипликатор

• 
  Мултипликатор жорий даромаддан мустақил равишда иқтисодиётдаги харажатлар биттага кўпайганда мувозанат даромади қанча ўзгаришини кўрсатади. Кейнс ёндашуви доирасида таклиф қилинган мултипликатор формуласидан келиб чиқадики, мустақил (автоном) харажатлар, шу жумладан давлат харажатлари бир бирлик учун кўпайиши билан мувозанат даромади ёки ЯИМ бирдан катта миқдорга ошади.
  

Фискал сиёсат ва ялпи талаб: нарх ошишига таъсири

• 
  Y= kTx ×Tx
  

• 
  –
  

• 
  _
  

• 
  Y1
  

• 
  mpc Tx
  

• 
  Y = [-mpc/(1-mpc)]×Tx
  

• 
  Аккорд солиқлар мультипликатори
  

• 
  Солиқларнинг ошиши
  

• 
  Y
  

• 
  AE
  

• 
  AE=Y
  

• 
  450
  

• 
  Y2
  

• 
  B
  

• 
  A
  

• 
  

• 
  ¯
  

• 
  ¯
  

Фискал сиёсат ва ялпи талаб: трансфертлар кўпайишига таъсири

• 
  Y2
  

• 
  mpcTr
  

• 
  Трансфертларнинг кўпайиши
  

• 
  Y = [mpc/(1-mpc)]×Tr
  

• 
  Y
  

• 
  AE
  

• 
  AE=Y
  

• 
  450
  

• 
  Y1
  

• 
  A
  

• 
  B
  

• 
  Y=kTr×Tr
  

• 
  Трансфертлар мультипликатори
  

• 
  

• 
  ¯
  

• 
  ¯
  

• 
  ¯
  

Фискал сиёсат ва ялпи талаб: баланслашган бюджетга таъсири

• 
  mpcTx
  

• 
  AE=Y
  

• 
  Y2
  

• 
  G
  

• 
  Y
  

• 
  Y
  

• 
  AE
  

• 
  450
  

• 
  Y1
  

• 
  Баланслашган бюджет
  

• 
  Y = G = Tx
  

• 
  C
  

• 
  B
  

• 
  A
  

• 
  Баланслашган бюджет мультипликатори = 1
  

• 
  Мултипликатор эффекти йўқ, аммо шунга қарамай ишлаб чиқариш ўсиши юз беради
  

• 
  

• 
  ¯
  

• 
  ¯
  

• 
  ¯
  

• 
  ¯
  

Баланслашган бюджет мультипликатори

• 
  Давлат бюджети баланслашган бўлиши учун давлат харажатлари тўпланган солиқлар миқдорига тенг бўлган ҳолатда юз беради.
  
• 
  G=T
  
• 
  Ёки давлат харажатлари ва йиғиладиган солиқлар суммасида ҳам ўзгаришлар юз берса, G+ΔG=T+ΔT.
  
• 
  ΔG = ΔÒ бўлса, у ҳолда бюджет баланслашган бюджет ҳисобланади.
  

Дискрецион тадбирларнинг самарасизлиги сабаблари

• 
  Субъективлик
  
• 
  Аниқ иқтисодий ахборотнинг мавжуд бўлмаслиги
  
• 
  Ишончли прогнозларнинг йўқлиги
  
• 
  Вақт лаги
  

Автоматик фискал сиёсат модели

• 
  Автоматик фискал сиёсатнинг асосий интументи(дастаги) - давлат бюджети
  

• 
  G,T
  

• 
  G (харажатлари)
  

• 
  Т (солиқ даромадлари)
  

• 
  Y0
  

• 
  Y1
  

• 
  Y2
  

• 
  Y
  

Автоматик фискал сиёсат модели

• 
  ЎСИШ ФАЗАСИ
  
• 
  ПАСАЙИШ ФАЗАСИ
  

• 
  Даромадларнинг ўсиши
  

• 
  Солиқ йиғимларининг автоматик ўсиши ва давлат трансфертларининг пасайиши
  

• 
  Даромадларнинг пасайиши
  

• 
  Солиқ йиғимларнинг автоматик йиғимларининг қисқариши ва давлат трансфертларининг ошиши
  

Солиққа тортишнинг иқтисодий асослари

• 
  Солиқлар
  
• 
  

• 
  Давлат тамонидан олинадиган ,қайтариб берилмайдиган мажбурий тўдловлар
  

• 
  Доимий тартибда йиғиладиган давлат даромадлари
  

• 
  Солиқлврнинг функциялари
  
• 
  иқтисодий
  
  • 
    Тартибга солинувчи
    
  • 
    Рағбатлантирувчи
    
  • 
    Тақсимловчи
    
• 
  ФИСКАЛ
  

Солиқлар мультипликатори

• 
  Даромадлар ўсишининг солиқ йиғимлари ўсишига нисбатини ифодаловчи коэффициент
  
• 
  mt = - MPC/MPS
  
• 
  mt= - MPC/(1-MPC)
  
• 
  Бу ерда
  
• 
  MPS – жамғармага нисбатан чекланган мойиллик,
  
• 
  MPC – Истеъмолга нисбатан чекланган мойиллик
  
• 
  m солиқлар < m харажатлар
  
• 
  Кейнснинг фикрига кўра, солиқ сиёсати давлат харажатлари сиёсатига нисбатан нисбатан паст самарадорликка эга.
  
• 
  

Лаффер эгри чизиғи

• 
  СОЛИҚ СТАВКАСИ (t)
  
• 
  Даромадларнинг бюджетга тўланадиган қисмининг фоиз ҳисобида.
  
• 
  t = Т/R,
  
• 
  Бу ерда Т – йиғилган солиқнинг умумий суммаси, R – шахс даромади ёки корхона даромади .
  

Лаффер эгри чизиғи

• 
  Солиқ ставкаси ва йиғилган солиқ миқдори ўртасидаги чизиқли бўлмаган боғлиқлик
  

• 
  Tmax
  

• 
  T
  

• 
  t
  

• 
  t*
  

• 
  t
  

• 
  T – бюджетга солиқ тушумларининг суммаси,
  
• 
  t – солиқлар ставкаси
  

• 
  Солиқ ставкаларининг пасайиши
  

• 
  AS ўсиши
  

• 
  Даромадларнинг ўсиши
  

http://fayllar.org