5-mavzu. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni prognozlashda ekonometrik modellarni qo’llanilishi reja
5-mavzu
- Bu sahifa navigatsiya:
- Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar
| Ko’rsatkich
|
Mutloq qo’shimc |
h |
O’sish sur’ati |
Qo’shimcha o’si | |
|
s | |||||
|
nomlari |
o’sish |
|
|
sur’ati |
|
|
Bazisli |
ΔYtb=Yt- Yb |
|
Ttb= Yt/Yb ·100% |
Ktb= Ttb -100% |
|
|
Zanjirli |
ΔYt3=Yt- Yt-1 |
|
Tt3= Yt/Y t-1 ·100% |
Kt3= Tt3 -100% |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
O’rtacha |
ΔYt=(Yn- Y1) (n-1) |
|
Ttb= n-1√Yn/Y1 ·100% |
K= T - 100% |
|
|
|
|
|
|
|
|
Formulalarda Y1, Y2,…….Yn – davriy qatorlar darajalari; n – qator uzunligi;
Yb – dinamika qatorida taqqoslash bazasi sifatida olingan daraja.
Qator dinamikasini o’rtacha qo’shimcha o’sish orqali tasvirlash ikki chetki nuqtalarni birlashtiruvchi to’g’ri chiziqqa mos keladi. Bir qadam oldinga bashorat qiymatni topish uchun davriy qatorning oxirgi darajasiga o’rtacha mutloq qiymatni qo’shimcha o’sishini qo’shish kifoya:
Y1n+1= Yn+ΔY
bu erda Yn- davriy qator ko’rsatkichini n – nuqtasidagi qiymati; Y1n+1 – ko’rsatkichning n+1 – nuqtadagi bashoratlangan qiymati; ΔY- davriy qatorning o’rtacha qo’shimcha o’sish qiymati. Qator o’zgarishi dinamikasini o’rtacha qo’shimcha o’sish sur’atini qo’llab tasvirlash uning ikki chetki nuqtalaridan o’tkazilgan va o’zgarish dinamikasi doimiy o’sish sur’atiga ega jarayonlar uchun xos bo’lgan ko’rsatkichli yoki ekspontsial egri chiziq ko’rinishida ifodalashga mos keladi.
i qadam oldinga bashorat qiymatini aniqlash quyidagi formula orqali amalga oshiriladi:
Ŷn+ i= Yn· T
bu erda Ŷn+ i – ko’rsatkichning n+ i nuqtadagi bashorat qiymati, T – nisbiy qiymatlarda ifodalangan o’rtacha qo’shimcha o’sish sur’ati.
Iqtisodiy jarayonlarni bashoratlashda tuziladigan davriy qatorlarida iqtisodiy ko’rsatkichlarning anamal qiymatlarini uchrashi, ko’rsatkichlarni bashorat qiymatlarining aniqligiga ta’sir ko’rsatadi. Shuning uchun davriy qatorlar dastlabki tahlildan o’tkaziladi.
Iqtisodiy ko’rsatkichlar davriy qatorlarini dastlabki tahlili, qator darajalarida qaralayotgan iqtisodiy tizimning haqiqiy imkoniyatlariga mos kelmaydigan anamal qiymatlarni namoyon etish hamda trend mavjudligini aniqlashdan iborat.
Davriy qatorlarni dastlabki tahlildan o’tkazish uchun «Statistikaning umumiy nazariyasi» fanidan tanish bo’lgan usullar qo’llanadi, jumladan qatorlarni tekislash, sirg’aniq o’rtachalar, eksponentsial tekislash va boshqalar.
Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar
Iqtisodiy jarayonlarni bashoratlash deganda nimani tushiniladi?
Bashoratlar qanday tasniflanadi?
Bashoratlash nechta bosqichda amalga oshiriladi?
Dinamik qatorlar deganda nimani tushiniladi va iqtisodiy ma’lumotlarga qanday talablar qo’yiladi?
Dinamik qatorlar qanday tarkibiy qismlardan iborat?
Iqtisodiy jarayonlar dinamikasini o’rganishda qanday ko’rsatkichlardan foydalaniladi?
Iqtisodiy jarayonlar dinamikasi ko’rsatkichlari yordamida bashoratlash mumkinmi, mumkin bo’lsa u qanday yo’llar bilan amalga oshiriladi? Misollar keltiring.
Iqtisodiy jarayonlarni bashoratlashning qanday usullarni bilasiz?
Iqtisodiy jarayonlarni bashoratlashdagi o’sish egri chizig’i deganda nimani tushiniladi va nechta sinfga bo’linadi?
Modellarning aniqlik darajasi qanday aniqlaniladi?
Do'stlaringiz bilan baham:
