5-mavzu. Iqtisodiyotning xalqaro integratsiyasida xorijiy investitsiyalarning o’rni va ularning xalqaro harakatini tartibga solish Reja

5.2. Milliy iqtisodiyot xalqaro integratsiyalashuvining asosiy yo’nalishlari va hozirgi talablari

Ma’lumki, xalqaro iqtisodiy integratsiya o’z mazmuni va mohiyati bilan, birinchidan, jahon mamlakatlarida ro’y berayotgan chuqur xo’jalik va ijtimoiy-siyosiy birlashuv sohasidagi jarayonlarni borishini, ikkinchidan, mustahkam iqtisodiy o’zaro aloqadorlikni, uchinchidan, milliy xo’jalikdagi mehnat taqsimotni, to’rtinchidan, turli daraja va shaklda ruy berayotgan ishlab chiqarishdagi o’zaro iqtisodiy hamkorliklar tushuniladi. Xalqaro iqtisodiy integratsion jarayonlar asosan bir-biriga yaqin bo’lgan hududlardagi davlatlarining o’zaro iqtisodiy shartnomalarida, ularning xorijiy mamlakatlardagi bo’limlarini tashkil topishda, xo’jalik sub’ektlari (firmalar, korxonalar) o’rtasidagi kapitalni o’zaro aloqadorligida namoyon bo’ladi. Davlatlararo iqtisodiy integratsion jarayonlar mamlakatlarning o’zaro iqtisodiy birlashuvi va milliy davlatlar siyosatining shartnomalari asosida amalga oshiriladi. Hozirgi kunda sub’ektlar o’rtasidagi integratsion jarayonlarning borishi va rivojlanishi asosan davlatlararo ahamiyatga ega bo’lgan tovarlarning erkin harakati va xizmat ko’rsatish sohalarda, mamlakatlar o’rtasidagi kapital harakati va ishchi kuchi migratsiyasida, davlatlararo iqtisodiy hamkordagi o’zaro kelishuvlarda, ilmiy-texnikaviy va texnologik sohalarda, moliya-kredit sohalarda, tashqi iqtisodiy va ijtimoiy, madaniy, shuningdek mudofaa siyosati va boshqa ko’plab boshqa sohalarda namoyon bo’lmoqda.

Xalqaro iqtisodiy integratsion jarayonlar natijasida bir butun valyuta birligiga (so’m, rubl, yevro, dollar va x.k.lar), moliyaviy byudjetga, davlatlararo yoki millatlararo boshqaruvga asoslangan mintaqaviy xo’jalik tarmoqlar tashkil topishi mumkin (EI tashkiloti, NAFTA, Osiyo-Tinch okeani mintaqasi davlatlari kabi). Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning eng oddiy ko’rinishlaridan biri, savdo sohalarida erkin iqtisodiy zonalarni tashkil topishi bo’lsa, iqtisodiy integratsiyaning murakkab ko’rinishlaridan biri esa tashqi savdo tariflari asosida muhim rol o’ynayotgan bojxona ittifoqlarini vujudga kelishidir.
Xalqaro iqtisodiy integratsion jarayonlar jahon mamlakatlari o’rtasidagi o’zaro aloqadorlikni ta’minlashda bir qator qulayliklarni vujudga keltirib, ular birinchidan, xo’jalik sub’ektlarini (tovar ishlab chiqaruvchilarni) ko’plab resurslar bilan (mehnat va yangi texnik-texnologik materiallar) ta’minlash bilan bir vaqtda jahon bozorlariga mos, raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarish imkonini beradi.
Ikkinchidan, xalqaro iqtisodiy integratsion jarayonlarda qatnashuvchi barcha davlatlarni iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va madaniy jihatidan bir-biriga yaqinlashtiradi. A’zo davlatlarni dunyo mamlakatlari tomonidan ruy berishi mumkin bo’lgan turli to’siq va raqobatdan himoya qiladi. Uchinchidan, xalqaro iqtisodiy integratsion jarayonlarda ishtirok etuvchi davlatlar o’rtasidagi iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va madaniy muammolarni hal etish imkoniyatini beradi. Shunday qilib, xalqaro iqtisodiy integratsion jarayonlarni borishi iqtisodiy rivojlanish va yuksalishdan orqada qolayotgan mintaqalarni, rayonlarni rivojlanishiga, xalqaro mehnat bozorlaridagi ahvolni yaxshilanishiga, iqtisodiy kam ta’minlangan aholini esa iqtisodiy ta’minotini yaxshilanishiga imkon tug’diradi.
O’zbekiston Respublikasi 1991 yilning 31 avgustida suveren mustaqillikka erishdi. Shu kundan boshlab respublikaning iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va madaniy hayotida rivojlanishning yangi davri boshlandi. O’zbekiston Respublikasi Markaziy Osiyo mintaqasining markaziy qismida joylashgan bo’lib, respublikada O’rta Osiyo aholisining 45%i yashaydi.
O’zbekiston qo’shni Qozog’iston, Qirg’iziston, Tojikiston, Turkmaniston va Afg’oniston bilan chegaralanib Evropa va Osiyoning bir qator mamlakatlari bilan transport va telekommunikatsiya aloqalari orqali bog’lanib turuvchi muhim strategik karidor hisoblanadi.
Keyingi yillarda jahon iqtisodiyotida kuzatilayotgan o’zgarishlar va turli salbiy tendentsiyalarga qaramasdan, O’zbekistonda olib borilayotgan samarali iqtisodiy siyosat hamda xalqimizning fidokorona mehnati evaziga juda katta ijobiy natijalar qo’lga kiritilmoqda, iqtisodiyotimizda jiddiy tarkibiy va sifat o’zgarishlariga erishilmoqda. Bularning barchasi pirovardida xalqimiz turmush farovonligining o’sishiga, mamlakatimizning jahon hamjamiyatidagi o’z o’rni va mavqeining tobora mustahkamlanib borishiga mutahkam zamin yaratmoqda.


5.3. Milliy iqtisodiyotni diversifikatsiyalash, modernizatsiyalash, raqobatbardoshligini oshirish va barqaror rivojlantirishda uning faol xalqaro integratsiyasini ta’minlashning xorij tajribalari

Markaziy Osiyo mintaqasi doirasida umummintaqaviy tartibga solish ob’ekti bo’lishi kerak bo’lgan davlatlararo integratsiya dasturlarini barpo etish va amalga oshirishning alohida muhim roli va ustuvor ahamiyatini ajratib ko’rsatish mumkin. Shu o’rinda tashqi iqtisodiy foliyat yuritishda diversifikatsion tamoyillarga ham e’tibor qaratish, mamlakatimizning kelajakdagi istiqbolini va kutilmagan xavflarni bartaraf etish, shuningdek bunday xavflar paydo bo’lgan taqdirda ulardan keladigan salbiy ta’sirlarni maksimal darajada kamaytirish imkonini beradi.