5– mavzu. Kasb tanlashda shaxs individual psixologik hamda kognitiv xususiyatlarni nomoyon bo‘lishi. Reja

10-jadval

1.	Kuchli, og`ir vazmin emas. (qo`zg`alish tormozlanishdan ustuvor). Tez qo`zg`aluvchan tur.	Holerik turga xos.
2.	Kuchli, og`ir vazmin, harakatchan tur. Jonli tur.	Sangvinik turiga xos.
3.	Kuchli, og`ir vazmin, bosiq, sekin harakatlanuvchan.	Flegmatik turiga xos.
4.	Kuchsiz tur.	Melanholik turiga xos.

Shunday qilib, I.P.Pavlov ta’limotiga asosan temperament oliy nerv faoliyatining inson xatti-harakatida namoyon bo`ladigan individual xususiyatidir.
Temperamentning faollik darajasi va harakatchanlik darajasi kabi xususiyatlari ta’limning muvaffaqiyatiga qarama-qarshi ta’sir ko‘rsatadi. SHu bilan birga faoliyatning ba’zi turlarida temperament xususiyatlaridan faqat ularning bajarilish jarayonining borishi emas, balki ma’lum darajada natijasi ham bog‘liq bo‘lishidir. Faoliyatning bu turlariga nisbatan psixikaning ancha maqbulroq va kamroq darajada barqaror belgilar to‘g‘risida gapirish mumkin. Harakatlar sur’ati va jadallashuviga qat’iy talablar qo‘yiladigan mehnat sohalarida psixikaning individual xususiyatlari mehnat faoliyati qobiliyatiga ta’sir etuvchi omil bo‘lishi mumkin. Har bir sohada – fan, texnika, san’at sohasidagi har xil kasb egalari orasida temperamentning turli xil tiplari vakillarini uchratish mumkin. Temperamentning faollik darajasi va harakatchanlik darajasi kabi xususiyatlari ta’limning muvaffaqiyatiga qarama-qarshi ta’sir ko‘rsatadi. SHu bilan birga faoliyatning ba’zi turlarida temperament xususiyatlaridan faqat ularning bajarilish jarayonining borishi emas, balki ma’lum darajada natijasi ham bog‘liqdir.<sup>1</sup>
Shaxs uchun xarakterli bo`lgan ayrim psixologik xususiyatlar asosida kishining temperamenti qandayligi haqidagi tasavvur vujudga keladi. Temperament tiplarining psixologik tavsifi quyidagi muhim xususiyatlar yordami bilan aniqlanishi haqida mashhur psixolog V.S.Merlin temperamentning psixologik tastig`ini keltirib o`tgan:

• 
  senzitivlik – tashqi ta’sirlarga ma’lum miqdordagi psixik javob berish kuchi;
  
• 
  reaktivlik – emotsional reaksiya kuchi, emotsionallik, ta’sirchanlik, taassurotga berilish;
  
• 
  faollik – tashqi olamga ta’sir etish;
  
• 
  raktivlik va faollik munosabati;
  
• 
  ta’sirga javob tempi – psixik jarayonlar va ta’sirlar kechishi tezligi;
  
• 
  plastiklik – egiluvchanlik, beriluvchanlik;
  
• 
  rigidlik – interlik, xulq -atvor ikkiluvchanligi;
  
• 
  ekstravertlik - inson reaksiyasini tashqi ta’sirga bog`liqligi;
  
• 
  introvertlik – inson reaksiyasini ichki obrazlar, fikrlar o`tmish va kelajakka bog`liqligi;
  
• 
  emotsional qo`zg`aluvchanlik – emotsional jarayonlarning kechishi va tashqi ifodalanishi.
  

Yuqorida keltirilgan sifatlardan kelib chiqqan holda, temperament turlariga psixologik xarakteristika quyidagi jadvalda berilgan:
11-jadval