5-mavzu: Pedagogik tadqiqotning tuzilishi (2 soat). Reja: Pedagogik tadqiqotlarning obekti va predmeti

5-mavzu: Pedagogik tadqiqotning tuzilishi (2 soat).
Reja:

1. 
   Pedagogik tadqiqotlarning obekti va predmeti.
   
2. 
   Tadqiqot obekti va predmetining muhim belgilari.
   

Tayanch tushunchalar: obekt, tadqiqot obekti, obekt may- doni, predmet, tadqiqot predmeti.
Tadqiqot obekti va obekt maydonini aniqlashtirish.
Tadqiqot obektini aniqlash jarayonida, biz nima tadqiq qilinayot- ganligi haqidagi savolga javob berarmz, tadqiqotning yangi bilimlar qo‘l- ga kiritiladigan mazkur jihati tadqiqot predmetida aks etadi (V.V.Kraevs- kiy). Tadqiqot predmeti bu obektni o‘rganishining aniq jihatini o‘zida ifoda etadi. F.A.Kuzinning fikricha, tadqiqot predmeti - bu muhoakama qilinayotgan tadqiqot obekti doirasiga qamrab olingan barcha narsa- hodisalardir.
3-jadval.
Tadqiqot obekti va obekt maydoni

Obekt maydoni va tadqiqot obektini aniqlashtirish
Mavzu: Umumta’lim maktabi o‘quvchilarida mustaqil fikrlashni shakllantirishning didaktik asoslari (5-7 sinf tarix darslari misolida)
Tadqiqot obekt maydoni	Tadqiqot obekti
“Nima tadqiq qilinyapti? Tadqi- qotining “diqqat markazida” voqe- likning qaysi jihati aks etgan?	Obektiv nima mavjud va bevosita tadqiqotchining e’tibori nimaga qaratilgan?
O‘quvchilarda mustaqil fikrlashni 1 shakllantirish yo‘llari	O‘quvchilarda mustaqil fikrlashni shakllantirishning interfaol metodlari
Tarix darslarida o‘quvchilarda mus- taqil ftkrlashni shakllantirish yo‘l- lari	Tarix darslarida o‘quvchilarda mus- taqil ftkrlashni shakllantirishning interfaol metodlari
5-7 sinf o‘quvchilarida mustaqil fikrlashni shakllantirish yo‘llari	5-7 sinf o‘quvchilarida mustaqil fikrlashni shakllantirishning inter- | faol metodlari

Masalan, ta’limning o‘zi turli jihatlar bilan bog‘liqlikda tadqiq etilishi mumkin:

... qadriyat sifatida;
... madaniyat komponenti sifatida;
... maqsadli yo‘naltirilgan ijtimoiylashuv mexanizmi sifatida;
... kirok etish bilan uyg‘unlik mexanizmi sifat,
... dina’lik va statistik tizim;
o‘qituvchi va o‘quvchilarning o‘zaro hamkorligi;
... jarayon;
... natija;
... mustaqil ta’lim;
... boshqaruv va loyihalashtirish obekti;
... ta’lim xizmatlari sohasi va b.
Tadqiqot obekti va predmetining muhim belgilari. Tadqiqot predmetini nima uchun aniq belgilab olish lozim? Predmening aniq belgilanishi tadqiqotchini noma’lum jihatla’li aniqlashtirish jarayonida behuda urinishlardan xalos etadi, chek-chegarasiz elementlar, hossalar va munosabatlarga ega empirik obektlar haqida yangi fikilaim bayon edshga imkon beradi. Tadqiqot predmetining aniqlashtirilishi ilmiy izlanishning chegarasi va vektorlarini o‘matishni nazarda tutadi. Tadqiqot predmeti tadqiqotchidan yangi bilimlarni qo‘lga kiritish uchun nimalarga e’tibor qaratish lozimHgini belgilab beradi.
4-jadval.
Tadqiqot obekti va predmetining qiyosiy tahlili

Tadqiqot obekti	Tadqiqot predmeti
Nima tadqiq qilinadi?	Obektning qaysi jihatlari tadqiq etiladi? Obektning tadqiqot doirasiga nimalar kiradi?
Obekt subektga bog‘liq bo‘lmagan hodisa	Predmet tadqiqotchi nimani tadqiq etishni nazarda tutganligini aniqlab beradi.
Obekt ko‘po‘ichamga ega. Haqiqatning ko‘p o‘lchamligi	Predmet obektning aniq tadqiq doirasi va yo‘nalishini belgilab beradi. Taqdqiqotchi- ning maqsadi aynan nimaga qaratilganligini aniqlao‘tirib beradi.
O‘nlab tadqiqotlar, obekt esa bitta	O‘nlab tadqiqotlar, obekt bitta, biroq o‘n- lab predmet, o‘nIab konsepsiyalar, o‘nlab haqiqatlar...
O‘quvchilarda mustaqil fikrlashni shakllan- tirishning interfaol metodlari... sifatida	“O‘quvchila’ling bilish faolligini oshirish vositasi sifatida”. “O‘quvchila’ling hamkorlikdagi faoliyatining samarali vositasi sifatida”.

	“O‘quvchilarda muqobil fikrlash vositasi
	sifatida”.
	“O‘quvchilarda tanqidiy fikrlash vositasi
	sifatida”.

Tadqiqot obekti va predmetini aniqlashda yo‘l qo‘yiladigan tipik xatoliklar. Pedagogik tadqiqotlar obekti va predmetini aniqlashda yo‘i qo‘yiladigan maxsus va tipik kamchiliklari:
pedagogik tadqiqotda obekt yaxlitlik, lekin ma’lum qa’lrovni ko‘zda tutilgan holda belgilanadi. Tadqiqot predmeti - bu obvektni
ocziga xos iihati. ma’lum bir qa’lrov diorasi. “loyihasi” izlanishning ania doirasi va vo‘nalishini taqozo etadi:
tadqiqot predmetining metodologik jihatdan to‘g‘ri belgilanganligi faqat muammoning nazariy tahlili va mos kelishi, tadqiqotning konseptual asoslarini ishlab chiqilganligi bilan bevosita bog‘liqdir;
bitta obekt turli jihatlar bilan bog‘liqlikda o‘rganilishi mumkin;
“Tadqiqot obekti” va “tadqiqotning obekt sohasi” tushunchalarini farqlash lozim. Bir muammo maydoni doirasida tadqiqotning ko‘plab obektlarini shakllantirish mumkin;
tadqiqot predmeti va obekti o‘rtasidagi vakuumning mavjudligi. Ko‘pincha obekt yoki predmet psixologiya, pedagogik psixologiya sohasi bilan bog‘liqlikda aniqlashtiriladi (“... ko‘nikmlarini rivojlantirish” yoki “Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning intellektual qobiliyatini rivojlantirish”). Rivojlanish individ pisxikasi bilan bog‘liq bo‘lib, uni tashxis etish — psixologiya va pedagogik psixologiyaning tadqiqot predmetini tashkil etadi. Pedagogika shaxsni rivojlantirish mazmuni, shakl, metod va vositalarini tadqiq etadi. Masalan. falsafal doktori dissertasiya mavzusi “O‘quvchilarida mustaqil flkrlashni shakllantirishning didaktik asoslarini takomillashtirish” tarzida tanlansa, pedagogika fanlari bo‘yicha ilmiy daijaga talabgor albatta, masalaning didaktik shart-sharoitlari — omillari, mazmuni, shakl, metod va vositalari, amaliy-texnologik tizimini tadqiq etishi talab etiladi;
tadqiqot predmetini “jarayon” sifatida belgilanishi (masalan, tad- qiqot predmeti - o‘quvchilarning mustaqil fikrlashmi shakllantirish jara- yoni). Mazkur holatda jarayon obektiv tavsifga ega. Muallif tadqiqot obektini emas, balki predmetini aniqlashtirgan. Qachonki tadqiqot predmeti tadqiqotchining subektiv nuqtai nazari obektga nisbatan aniq belgilab olingan bo‘lsa, “jarayon” sifatida a’lqlashtinhshi mumkin. E.V.Berejnovaning tadqiqot ishi obekti “pedagogika oliy ta’lim muassasasi talabajarini kasbiy tayyorlash jarayoni’’, tadqiqot predmeti esa “kasbiy tayyorgarlik jarayonida talabalarda metodologik madaniyatni shakllantirish tarzida belgilangan. Ana shu tarzda tadqiqot obekti ham, predmeti ham jarayon sifatida aniqlashtirilgan. Shuning bilan birga, tadqiqot predmetida muallifhing tadqiqotga doir subektiv yondashuvini aks ettiruvchi aniq jihat o‘z ifodasini topgan;
-tadqiqot obekti yoki predmetini ning nazariy asoslari” tarada bdgitash. Muallif nazariy asosla’li mustaqil ravishda tadqiqot jarayonida aniqlashtiradi. Mazkur holat pedagogik ta’limotlar tarixida tadqiqot naiijasi bo‘lib xizmat qilishi mumkin;
•Tredmetning obektning tarkibiy qismi sifatida” belgilanishi. V.V.Krayevskiyning fikricha, tadqiqot obekti va predmetini aniqlash- tirishda eng keng tarqalgan kamchilik bu predmetni obektning bir qismi sifatida qabul qilinishidir (masalan, tadqiqot obekti - "maktab tarbiya tizimi’’; predmet - “maktab tarbiya tizimining didaktik yo‘nalish).