5-mavzu. Pul nazariyalari. Zamonaviy monetarizm

5.2. Monetarizm nazariyasi
Monetarizm nazariyasi xozirgi zamon nazariyalaridan biri bo’lib 1950 yillar o’rtasida paydo bo’lgan. Bu nazariyaning yirik namoyondasi bo’lib Chikago Universitetining professori, iqtisod sohasida Nobel mukofoti lauriati M.Fredman hisoblanadi. Bu oqim tarafdorlariga K.Brunner, A.Molser, D.Leydler, F.Keygen va boshqalar kiradi.
Bu nazariya ham aslida miqdoriylik nazariyasini targ’ib etgani holda, miqdoriylik nazariyasi bo’yicha yuqorida qayd etilgan g’oyalarga quyidagilarni qo’shimcha ravishda tavsiya etadi:
- bank foizi darajasi;
- inflyasiya sur’atlari muomiladagi pul miqdoriga ta’sir etadi deb ta’kidlashadi.
Ularga binoan: foiz darajasi pasaysa qarzga oluvchi ko’payadi, ishlab chiqarish kengayib daromadlar oshadi va u pul miqdorini oshishiga olib keladi va aksincha. Inflyasiya pul miqdorini to’g’ridan-to’g’ri oshiradi.
Ularning fikricha iqtisodiyotni tartiblash uchun pul miqdorini o’zgartirib uni normal holga keltirish zarur, bu ishni Markaziy bank amalga oshirishi kerak deydi. Ular iqtisodiyotga amaliy jihatdan yondashib pul massasini yiliga o’rtacha 3 % oshirishni tavsiya etishadi.
XIX asrning ikkinchi yarmiga kelib nemis iqtisodchisi K.Keyns (1821-1898 y.) metallik nazariyasini himoya qilib chiqib (Germaniya) uni yangi sharoitga mosladi. U pul sifatida faqatgina metallni emas, balki markaziy bank banknotalarni ham e’tirof etdi. Keynsni fikricha pul muomilasi metall bilan ta’minlangan banknot (Markaziy bank tomonidan veksellarni hisobga olish yo’li bilan chiqarilgan – vekselni bir turi) va metall monetarlarga asoslanishi shart.
Bu nazariyalardan tashqari pulni metall nazariyasining mohiyati pulni qiymati boshqa tovarlar kabi sarflangan mehnat xarajati bilan o’lchanadi – umumiy ekvivalent sifatida. Bulardan tashqari pulni oltin tanga, quyma oltin va oltin deviz standartlari kabi oqimlari mavjud.
Oltin tanga standarti (oltin monometalizmi) XVII – asrda Angliyada, XIX – asrda boshqa mamlakatlarda joriy etilgan. Bu metallik nazariyasining bir yo’nalishi bo’lib inflyatsiyani inkor etadi. Bu tizim birinchi jahon urushigacha hukm surdi.
Quyma oltin standarti – 1920 yillarga to’g’ri kelib u oltin tangadan farq qilib, muomiladagi banknotalar 12-12,5 gramm oltin quymalariga almashtirilgan.
Unga aylantirish uchun Angliyada 1700 F.Sterling, Fransiyada 215 ming frank talab qilingan. Bu bilan oltin muomiladan xalqaro aylanuvga chiqarildi. Ichki aylanishda esa bunday imkoniyatga faqatgina yirik firmalar va puldorlar ega bo’ldilar.
Oltin deviz standarti. Quyma oltin standartiga kirmagan mamlakatlar o’z kredit pullarini oltin standartga kiruvchi mamlakatlarning valyutalariga almashtirilgan. Bu bir mamlakat valyutasini ikkinchi mamlakat valyutasiga bog’liqlikni keltirib chiqarib oltin deviz nomini oldi.
Buning shartlaridan biri AQSh dollarigagina oltin bilan almashtirilishi bu standartdan foydalanish huquqini faqatgina chet el emission banklari uchungina saqlab qolingan edi. 1971 yil dekabridan AQSh dollarini oltin pariteti bekor qilinishi bilan u o’z kuchini yo’qotdi.