5 –mavzu: tadqiqot metodi va metodologiyasi. Empirik tadqiqot va eksperimental tadqiqotlar usullari sharti

K R O S S W O R D

		3
		M
		E
	2	T
	T	R					8		10
	A	O			6	7	M		K
	D	L		5	E	F	E		U
	Q	O		M	M	A	T		Z
	I	G		E	P	L	O	9	A
	Q	I	4	X	I	S	D	SH	T
	O	Y	U	A	R	A	O	K	I
1	T	A	S	N	I	F	L	A	SH
			U	I	K	A	O	L
			L	T			G	A
				I			I
				Z			Y
				M			A

1) Nazariyaga olib boradigan, unga muqaddima bo‘ladigan izlanish faoliyatidir.

2) Yangi xossalar, hodisalar va qonuniyatlarni ochadi, ularni ifodalaydigan g‘oyalar, tushunchalar, tamoyillar ishlab chiqiladi.

3) O‘lchovlar, ularning birligi va talab qilinayotgan aniqlikka erishish haqidagi fandir.

4) … bu amaliy yoki nazariy natijaga erishish maqsadida tatbiq qilinadigan tushuncha, qoida va tamoyillar tizimidir.

5) universal tushuntirish usuli bo‘lishga da’vo qilgan yana bir usullardan biri.

6) Tadqiqot usullaridan biri

7) Metodologiyaning mazmuni, predmeti va vazifalarini chuqur anglashga yordam beradigan fandir.

8) Usul, uning mohiyati va funksiyalari, usullarning ijodiy hislatlari haqidagi ta’limot bo‘lib, doimo tadqiqotchining diqqat markazida turadi.

9) Birliklar ifodalangan chizg‘idir

10) Empirik tadqiqotda birlamchi fakt va bilim beradigan manba va usuldir.

GLOSSARIY

1. 
   Tafakkur – tasavvur va tushunchalarni bir – bir bilan bog‘laydigan, yakka tushunchalardan umumiy tushunchalarni hosil qiladigan ruhiy jarayondir.
   
2. 
   Usul – bu amaliy yoki nazariy natijaga erishish maqsadida tatbiq qilinadigan tushuncha, qoida va tamoyillar tizimidir.
   
3. 
   Usul – faoliyat samaradorligini ta’minlaydigan tizimli qurol ekan, uning unsurlari aqliy, amaliy va texnologik amallar, qoidalar va vositalardan tashkil topgan.
   
4. 
   Usul – biron- bir faoliyatni amalga oshirish quroli sifatida oldin jismoniy mehnat, keyinchalik aqliy faoliyat sohasida keng tatbiq qilingan.
   
5. 
   Usul – izlanish samaradorligini ta’minlaydigan tizimli qurol bo‘lib, ilmiy tadqiqotda belgilangan muammolarni hal qilishni muhim shartidir.
   
6. 
   Mexanitsizm – universal tushuntirish usuli bo‘lishga da’vo qilgan yana bir usullardan biri.
   
7. 
   Tadqiqot – yangi xossalar, hodisalar va qonuniyatlarni ochadi, ularni ifodalaydigan g‘oyalar, tushunchalar, tamoyillar ishlab chiqiladi.
   
8. 
   Korpuskulyar – to‘lqin dualizmini har tomonlama tahlil qilib, nemis olimi V.Geyzenberg 1927 yilda nomuayanlik tamoyilini ishlab chiqdi.
   
9. 
   Tadqiqot usuli – izlanish samaradorligini ko‘taradigan muhim omildir.
   
10. 
    Tadqiqot usuli – ob’ektga berilgan savolga javob olish vositasidir.
    
11. 
    Metodologiya ilmi predmeti – ilmiy tadqiqot bilan shug‘ulanadigan mutaxassis izlanish ob’ekti, predmeti, tadbiq qilinadigan usullar, uslubiy va konseptual vositalar to‘g‘risida mulohaza yuritishidir.
    
12. 
    Metodologiya – insonning ilmiy va amaliy faoliyatini tashkil qilish, tadqiqot faoliyati samaradorligini ta’minlaydigan usullar, ularning bilishdagi roli va  ahamiyati, izlanishda vujudga keladigan nazariy va uslubiy muammolarning xususiyati haqidagi ta’limotdir.
    
13. 
    Falsafa – Metodologiyaning mazmuni, predmeti va vazifalarini chuqur anglashga yordam beradigan fandir.
    
14. 
    Falsafa – metodologiyaning metanazariy asosidir
    
15. 
    Falsafani vazifasi – fan bir tarixiy tipdan boshqasiga, xususan, noklassik ilmiy bilish bosqichidan postnoklassik ilmiy bosqichga o‘tish davrida tadqiqot ob’ekti, predmeti, tafakkur tarzi va boshqa tarkibiy qismlarda katta o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Bu o‘zgarishlarga talqin berish, ularning mohiyatini ochib berishdir.
    
16. 
    Tadqiqot usuli – masalalarini qo‘yish, ularni ishlab chiqish, samaradorligini ko‘tarish fanda ustuvor vazifalardan biri hisoblanadi.
    
17. 
    Tadqiqot usuli – ob’ektga berilgan savolga javob olish vositasidir.
    
18. 
    Metodologiya ilmi predmeti – Usulga doir mulohazalar tashkil qiladi.
    
19. 
    Metodologik faoliyat – Fan yoki mavjud nazariyada tub o‘zgarish sodir bo‘lganda, tatbiq qilinayotgan usullar qayta ko‘rib chiqiladi, yangi tadqiqot ob’ektiga mos izlanish usuli ishlab chiqishdir.
    
20. 
    Metodologiya – usul, uning mohiyati va funksiyalari, usullarning ijodiy hislatlari haqidagi ta’limot bo‘lib, doimo tadqiqotchining diqqat markazida turadi.
    
21. 
    Empirik tadqiqot usuli – bu ob’ektning bevosita yoki asboblar yordamida idrok qilsa bo‘ladigan unsurlari, belgilari va xossalari haqida ma’lumotlar olish, faktlarni guruhlashtirish, tavsiflash, tasniflashni  bajaradigan amallar, qoidalar va talablar tizimidir.
    
22. 
    Empirik tadqiqot usuli – ob’ekt xususida ma’lumot va faktlarni olish, ularni birlamchi qayta ishlash vositasidir. 
    
23. 
    Kuzatish – empirik tadqiqotda birlamchi fakt va bilim beradigan manba va usuldir.
    
24. 
    Kuzatish – bu reja asosida faol, tizimli va maqsadga muvofiq bevosita yoki asbob yordamida ob’ektning tashqi yoki ichki, o‘zgaruvchan yoki barqaror xossalari, tuzilishi, miqdoriy qiymatlarini qayd etish, olingan axborotni ilmiy faktga aylantirish usulidir.
    
25. 
    Metodologik masala – bu ijtimoiy fanlarda kuzatish usulidan foydalanish.
    
26. 
    Metrologiya – o‘lchovlar, ularning birligi va talab qilinayotgan aniqlikka erishish haqidagi fandir.
    
27. 
    Shkala (lot. scala - narvon) – birliklar ifodalangan chizg‘idir.
    
28. 
    Predmetni tavsiflash – bu ob’ektning belgilari va xossalariga doir axborot va faktlarni ma’lum qoidalar asosida matnda qayd qilib, u haqda to‘la yoki to‘liqsiz tasavvur hosil qilishdir.
    
29. 
    Tavsiflash – nazariyaga olib boradigan, unga muqaddima bo‘ladigan izlanish faoliyatidir.
    
30. 
    Metrologiya fani – Etalonda ifodalangan o‘lchov birliklarini ishlab chiqish va saqlash shartlari bilan shug‘ullanadi.