5-mavzu: ta`lim mazmuni. Reja

T/r	O’quv fanlari	Sinflar
Haftalik umumiy soat
1	2	3	4	5	6	7	8	9
Davlat ixtiyoridagi soatlar	22	24	26	26	30,5	32,5	33,5	34	36	264,5
1.	Ona tili va adabiyot	8	8	10	10	9	7	5	5	5	67
2.	O’zbek tili/rus tili		2	2	2	2	2	2	2	2	16
3.	CHet tili	2	2	2	2	3	3	3	3	3	23
4.	Tarix					2	2	3	3	4	14
5.	Davlat va huquq asoslari								1	1	2
6.	Iqtisodiy bilim asoslari								1	1	2
7.	Matematika	5	5	5	5	5	5	5	5	5	45
8.	Informatika va axborot texnologiyalari					0,5	0,5	0,5	1	2	4,5
9.	Fizika						2	2	2	2	8
10.	Kimyo							2	2	2	6
11.	Biologiya					1	2	2	2	2	9
12.	Tabiiyot va geografiya	1	1	1	1	1	2	2	2	2	13
13.	Odobnoma	1	1	1	1						4
	Vatan tuyg’usi					1	1				2
	Milliy istiqlol g’oyasi va ma’naviyat asoslari							1	1	1	3
14.	Musiqa madaniyati	1	1	1	1	1	1	1			7
15.	Tasviriy san’at	1	1	1	1	1	1	1			7
16.	Chizmachilik								1	1	2
17.	Texnologiya	1	1	1	1	2	2	2	1	1	12
18.	Jismoniy tarbiya	2	2	2	2	2	2	2	2	2	18
	Maktab ixtiyoridagi soatlar	0,5						0,5	0,5	1	2,5
	Umumiy soatlar	22,5	24	26	26	30,5	32,5	34	34,5	37	267
	Amaliy mehnat mashg’uloti (kun hisobida)					6	6	10	16

13. Umumiy o’rta ta’limning malaka talablari umumta’lim fanlari bo’yicha ta’lim mazmunining majburiy minimumi va yakuniy maqsadlariga, o’quv yuklamalari hajmiga hamda ta’lim sifatiga qo’yiladigan talablardan iborat bo’lib, u quyidagilardan tashkil topadi:
bilim — o’rganilgan ma’lumotlarni eslab qolish va qayta tushuntirib berish;
ko’nikma — o’rganilgan bilimlarni tanish vaziyatlarda qo’llay olish;
malaka — o’rganilgan bilim va shakllangan ko’nikmalarni notanish vaziyatlarda qo’llay olish va yangi bilimlar hosil qilish;
kompetensiya — mavjud bilim, ko’nikma va malakalarni kundalik faoliyatda qo’llay olish qobiliyati.
14. Baholash tizimi — davlat ta’lim standarti bo’yicha umumiy o’rta ta’limning malaka talablarini o’quvchilar tomonidan o’zlashtirilishi darajasini hamda umumiy o’rta ta’lim muassasasining faoliyati samaradorligini aniqlaydigan mezonlar majmuidan iborat.
5-bob. Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim standartini joriy etish tartibi
6-bob. Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim standarti talablariga rioya etilishini nazorat qilish
Umumiy o’rta ta’limning malaka talablari umumta’lim fanlari bo’yicha ta’lim mazmunining majburiy minimumi va yakuniy maqsadlariga, o’quv yuklamalari hajmiga hamda ta’lim sifatiga qo’yiladigan talablardan iborat.

Ta’lim mazmuni nima ekanligini tushunib oldik, endi o’quvchilarga beriladigan ta’lim mazmuni nimalarda o’z aksini topadi degan savol sizni qiziqtirishi o’rinlidir.
Ta’lim mazmuni quyidagi davlat hujjatlari va rasmiy hujjatlarda o’z aksini topadi.

1. 
   O’quv rejasi.
   
2. 
   O’quv dasturi.
   
3. 
   Darslik.
   

O’quv rejasi - davlat hujjatidir. Unga barcha umumta’lim maktablari so’zsiz amal qiladi. Bu hujjatda sinflar bo’yicha o’rganilishi lozim bo’lgan o’kuv fanlari va shu fanlar uchun ajratilgan o’quv soatlari ko’rsatiladi. Bu hujjat maktabning yagona o’quv rejasi hisoblanib, u xalq ta’limi vazirligi tomonidan tasdiqlanadi. Alohida aniq bir fanning o’quv rejasi - shu fanni o’qitish uchun ajratilgan soatlar va o’quv yilining tuzilishini belgilab beruvchi davlat hujjatlaridir.
O’quv rejasini tuzishda quyidagi omillarga asoslanadi. O’quv tarbiya ishining maqsadi, o’quvchilarga aniq ilmiy bilim berish, olgan bilimlarini ko’nikmaga aylantirib, uni hayotga qo’llay olishga o’rgatish.

O’quv dasturi nima? U qanday qoidalar asosida tuziladi?

O’quv dasturi - har bir alohida fan uchun tuziladi. Dastur o’kuv rejasiga asoslanadi. Dasturda fanning mazmuni, mavzu ketma - ketligi, ikkinchi mavzu birinchisini to’ldirishi, izchilligi bilan yoritiladi va ma’lum mavzular orqali ko’rsatiladi. O’quv dasturida mavzu maqsadi qisqacha izohlanadi.
Fanning maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda yo’nalishlari ajratiladi. Ular boblarga bo’linadi. Boblar katta katta mavzularga, katta mavzular esa kichik mavzularga bo’linadi va o’quvchilarga tushuntiriladi. O’quv dasturining o’zini amal qilishi kerak bo’lgan qoidalari mavjud.
1. Dasturning aniq bir g’oyaga asoslanganligi. Dastur mustaqil jamiyatimiz taraqqiyotining tamoiyllariga asoslangan holda isloh qilingan har bir fan, texnika, ishlab chiqarish, ijtimoiy munosabatlar qirralaridagi erishilgan yutuqlar darajasini ilmiy asosda aks ettirishi lozim. Dastur uzoqni ko’ra bilishi qoidalariga asoslanishi kerak.
2. Dastur ilmiylik prinsiplariga asoslanadi. Har bir ta’lim va tarbiya g’oyalari, ilmiy jihatdan tekshirilgan, ishonchli dalillar, kuzatishlar, manbalar va materiallar asosida kiritiladi.
3. O’quv dasturi aniq mazmun va mantiq g’oyalarini o’zida aks ettirishi lozim. Dasturda fanning maqsad va vazifalari undagi bilim asoslari misollar va masalalar orqali o’rganiladi. Aks holda tushuntirish qiyin bo’ladi.
4. Nazariyot bilan amaliyotning birligi prinsiplari. Talabalar nazariy olgan bilimlarini amalda qo’llay olish ko’nikmasini shakllantirish nazarda tutiladi.
5. O’quv dasturini tuzishda fanning tarixiy saboqlari inobatga olinadi. Vaqt o’tishi bilan fan olamida yangi - yangi kashfiyotlar, ma’lum bir ilmiy qonun - qoidalar paydo bo’lib, fan takomillashib boradi.
O’quv dasturi davlat tomonidan tasdiqlangan reja asosida bakalavriat, magistratura , litsey, gimnaziya, kollejlarga alohida - alohida tuziladi.
Darslikni hammamiz bilamiz. Undan uzoq yillar davomida foydalanib kelganmiz, ayrimlarga u eng yaqin do’st bo’lib qolgan. Xuddi shu biz biladigan darslik qanday talablar asosida yaratiladi?
Darslik. Darslik o’quv jarayonining asosi. O’quvchining uydagi muallimi, yordamchisi. Darslik quyidagi talablarga amal qilgan holda yaratiladi.

1. 
   Darslikda aks etgan ilmiy bilimlar sinf o’quvchilarining yosh xususiyatiga mos kelishi kerak.
   
2. 
   Darslikda bayon qilingan ilmiy bilimlarning nazariy asosi, g’oyalari tizimli va izchil bo’lishi talab qilinadi. Ular hayotdan olingan, ishonarli bo’lishi lozim.
   
3. 
   Nazariy bilimlar ishlab chiqarish amaliyoti bilan bog’langan bo’lishi kerak.
   
4. 
   Darslikda mavzu sodda ravon tilda yozilishi hamda tegishli qoida va ta’riflar berilishi kerak. Darslik ichidagi va muqovasidagi rasmlar va bezatilishi o’quvchining yoshiga mos, fanning xarakteriga monand bo’lishi kerak.
   
5. 
   Mavzulardagi fikrlar aniq va qisqa bo’lishi, ilmiylikka asoslanishi kerak.
   

O’quv predmetlari. Har bir o’quv predmetida o’ziga oid fanning umumiy asoslari beriladi. Fan va o’quv predmeti bir-biridan quyidagi belgilariga ko’ra farq qiladi:
Birinchidan, fan hajm va mazmun jihatidan keng bo’lib, unda shu fanga oid g’oyalar, qarashlar, bilimlar, tushunchalarning barchasi o’z aksini topadi. O’quv predmeti hajmi nisbatan tor bo’lib, unda bolalarning hayotiy tajribalari, real imkoniyatlariga mos keladigan bilimlarni o’rgatish ko’zda tutiladi.
Ikkinchidan, fan hamma uchun- yoshu-qari, o’zbeku-qozoqqa bir xil xizmat qiladi. O’quv predmetlari esa faqat yoshlarga mo’ljallab tuziladi.
Uchinchidan, fan va o’quv predmetining faqat o’zigagina xos vositalari mavjud.
To’rtinchidan, fan o’zini-o’zi rivojlantiradi. O’quv predmetlari esa yoshlarni ma’lumotli qiladi, rivojlantiradi, tarbiyalaydi.
Lekin farqlariga qaramasdan ular o’zaro uzviy bog’langan. Fan rivojlangan sari o’quv predmetlari sayqallashib, takomillashib boradi.
“O`quvchilarning akademik saloyihatini o`stirishga bo`lgan say-harakatlar va maktab ta’lim standarti ko`pgina maktablarda o`quvchilarning bilim darajasi va o`rganish tajribalarini oshirgan.
O`rnatilgan qatiy ta’lim dasturlariga qaramay o`qituvchilar har-bir o`quvchining o`zlashtirish imkoniyatini o`rganib borishi kerak.
Barcha mashxur kashfiyotchilar turli hil kashfiyotlar qilsada, dunyoni o`zgartirib yuborishmagan, balki o`zlarining o`ziga hos yo`llarini tanlab olishgan va shunga qarab harakat qilishgan. O`qituvchi talabalarga hayotda o`z yo`llarini tanlab olishlariga turtki bo`lishi kerak va har bir o`quvchi shaxsiga mos kela oladiga mashg’ulot o`ylab topishi kerak, toki dars davomida o`quvchi o`z shaxsini bir individual deb anglab yetsin”².