5-Mavzu. Tuproq fermentlarining ahamiyati va ularni aniqlashda qo‘llaniladigan usullarning mohiyatini o‘rganish. Fermentlar

2- rasm. Sug‘oriladigan tipik bo‘z tuproqlarda katalaza (KMnO4/2,5s) va инвертаза fermentining mavsumiy dinamikasi

1-jadval

Sug‘oriladigan tipik bo‘z tuproqlarda fermentlar miqdorining fasllar kesmaida o‘zgarishi.
Z.G‘ulamova 2015-2017 yillar

Kesmalar	чуқурлик см	Fermentlar	Yil fasllari
			Баҳор	Ёз	Куз
Kesma-1 sabzi	0-30	Invertaza, (glyukozlar 1g tuproqda 24s chida)	16,3±0,3	9,7±1,7	8,16±0,2
		Katalaza(KMnO4/2,5s)	0,1±0,02	2,4±0,1	4,9±0,17
		Glyukooksidaza (glyukozlar 1g tuproqda 24s ichida)	3,5±0,2	2,4±0,4	2,4±0,2
		Amilaza (ml 0,1M Na2S2O3/20 ml eritma)	12,6±0,3	9,7±0,3	12,6±0,3
Kesma-2 bug‘doy	0-30	Invertaza, (glyukozlar 1g tuproqda 24s chida)	12,25±0,3	15±2, 3	4,08±0,2
		Katalaza(KMnO4/2,5s)	6,6±0,23	13,8±2,5	2,4±0,1
		Glyukooksidaza (glyukozlar 1g tuproqda 24s ichida)	2,3±0,2	0,4±0,4	5,9±0,2
		Amilaza (ml 0,1M Na2S2O3/20 ml eritma)	11,9±0,2	8±1,5	12±1,5
Kesma-3 kungaboqar	0-30	Invertaza, (glyukozlar 1g tuproqda 24s chida)	19,6±0,3	8,18±1,35	8,16±0,2
		Katalaza(KMnO4/2,5s)	3,8±0,3	6,6±0,23	1±0,18
		Glyukooksidaza (glyukozlar 1g tuproqda 24s ichida)	1±0,1	0,9±0,2	1,9±0,1
		Amilaza (ml 0,1M Na2S2O3/20 ml eritma)	11,5±0,6	10±1,2	10±1,2
Kesma-4 makkajo‘xori,	0-30	Invertaza, (glyukozlar 1g tuproqda 24s chida)	16,3±0,3	12,8±1,7	12,25±0,2
		Katalaza(KMnO4/2,5s)	2,6±1,1	17,8±2,14	13,8±2,5
		Glyukooksidaza (glyukozlar 1g tuproqda 24s ichida)	5±0,6	0,5±0,2	3,1±0,3
		Amilaza (ml 0,1M Na2S2O3/20 ml eritma)	13±0,8	9,3±0,5	12±1,5
Kesma-5 piyoz	0-30	Invertaza, (glyukozlar 1g tuproqda 24s chida)	24,5±1,9	18±1,2	8,16±0,1
		Katalaza(KMnO4/2,5s)	2,5±0,6	4±1,16	15,3±0,37
		Glyukooksidaza (glyukozlar 1g tuproqda 24s ichida)	3,5±0,2	0,8±0,4	0,6±0,2
		Amilaza (ml 0,1M Na2S2O3/20 ml eritma)	13±0,8	10±2,5	1,8±0,5

faolligiga va ferment strukturasiga ta’sirlari o‘rganilgan. Erituvchilar sifatida dimetilformamid, gliserin, dioksan va metanol qo‘llanilgan. Olingan natijalarga ko‘ra, gliserin va dioksan oqsil denaturasiyani keltirib chiqarmagan bo‘lsada, ferment faolligiga ta'sir qilgan. Keltirilgan ikkita erituvchilardan farqli ravishda dimetilformamid qaytmas denaturasiyani keltirib chiqargan bo‘lsa, metanol achitqi invertazasini aktivlagan.
Tipik bo‘z tuproqlarning bug‘doy, makkajo‘xori, kungaboqar, sabzi va piyoz ekilgan yerlarning 0-30 sm qatlamlarida invertazalar miqdori bahor, yoz va kuz fasllari bo‘yicha o‘rganildi.
Bahor faslida bug‘doy, sabzi va makkajo‘xori ekilgan yerda invertazalar miqdori 0-30 sm qatlamida 16,3-12,25±0,3 ml glyukozlar bo‘lgan bo‘lsa, yoz fasliga kelib ularning miqdori kamayib borgan. Bug‘doy va makkajo‘xori ekilgan yerda invertazalar miqdori bir tartibda kamayib borganligi kuzatildi(1-jadval,2-rasm. Shunday qilib, olib borilgan tadqiqotlar natijasida kuz faslida 30 sm invertazalar miqdori ikki tartibga kamayishi kuzatildi. Yil fasllari bo‘yicha tuproqda invertaza jadalligi ko‘radigan bo‘lsak, bahor faslida bir qancha faolligi aniqlangan.
Sug‘oriladigan tipik bo‘z tuproqlarda glyukooksidaza fermenti miqdori yil fasllariga ko‘ra turlicha ekanligi ko‘rsatdi. Bu yerlarning 0-30 sm tuproq qatlamlaridan olingan namunalar asosida, bahor faslida 1 g tuproqda glyukooksidazafermentlari sabzi, bug‘doy va piyoz ekilgan tuproqlarning 0-30 sm qatlamida 2,3-3,5±0,2 ml glyukozalar aniqlangan bo‘lsa, makkajo‘xori ekilgan yerlarda esa 0-30 sm qatlamida 5±0,6 ml glyukozalar tashkil qilishi aniqlandi.
Yoz faslida sabzi, bug‘doy ekilgan yerlarda glyukooksidaza fermentlar miqdori 0-30 sm qatlamida 0,4-2,4±0,4 ml glyukozalar bo‘lgan bo‘lsa, kuz fasliga kelib ularning miqdori bir tartibda oshib borganligini kuzatildi.
Bahor va yoz fasliga nisbatan, kuz faslida bug‘doy ekilgan yerlarda glyukooksidaza fermentlar miqdori tuproqning 0-30 sm qatlamida ikki tartibga ko‘payganligi kuzatildi, ya'ni 5,9±0,2 ml glyukozalarni tashkil qildi. Shunday qilib, olib borilgan tadqiqotlar natijasida bahor faslida glyukooksidazafermentlar miqdori ko‘payib, yoz fasliga kelib kamaygan. Kuz fasliga kelib ularning miqdori oshganligi kuzatildi (1-jadval,2-rasm ).
Bahor faslida makkajo‘xori, piyoz ekilgan yerda aß-amilaza fermentlar miqdori tuproqning 0-30 sm qatlamida 12,6±0,3 ml 0,1M Na2S2O3 bo‘lgan bo‘lsa, yoz faslida kamayib, kuz faslida ularning miqdori ko‘payib borgan.