5-Mavzu: Xaridning mohiyati va iste’molchilar huquqlari Reja

5-Mavzu: Xaridning mohiyati va iste’molchilar huquqlari
Reja:
5.1. Xarid to‘g‘risida qaror qabul qilish qoidalari.
5.2. Iste’molchi xulq-atvori tiplari.
5.3. Iste’molchilar huquqlari va uni himoya qilish.


5.1. Xarid to‘g‘risida qaror qabul qilish qoidalari

Qaror qoidalari deb nomlangan strategiyalar yoki protseduralar yakuniy tanlov qilish uchun ishlatiladi.

Iste’molchilar quyidagi qaror qoidalaridan foydalanadilar (2.7-rasm).




5.1-rasm. Sotib olish to‘g‘risida qaror qabul qilish
qoidalarini tasniflash


Soddalashtirilgan qoida kundalik xaridlar uchun ishlatiladi. Bu qoidaga ko‘ra, iste’molchilar shunchaki avtomatik ravishda muqobil tovarni hisobga olmagan holda tanish mahsulotlarni sotib oladi.
Ushbu toifadagi mijozlar rioya qiladigan shior: "Oldingisi singari xuddi shu markadagi tovarni xarid kilaman".
Kompensatsiya qoidalari. Ushbu qoidalarga ko‘ra, bir ko‘rsatkichning zaifligi boshqa kuch bilan almashtirilishi mumkin, bu iste’molchiga eng munosib tanlovni amalga oshirish uchun har bir yomon va yaxshi tomonni yanada ehtiyotkorlik bilan ko‘rib chiqishga imkon beradi. Ikki turdagi qoidalar mavjud:
1) oddiy qo‘shish qoidasi. Iste’molchi eng ijobiy jihatlarga ega bo‘lgan mahsulotni tanlaydi. Axborotni qayta ishlash qobiliyati yoki motivatsiyasi cheklanganda ishlatiladi;
2) tortilgan qo‘shimcha qoida. Bu qoidadan foydalanishda iste’molchilar har bir mezonning nisbiy ahamiyatini (mezonning og‘irligini) ham hisobga olib, uni tovarning tegishli xususiyatlariga ko‘paytiradilar.
Nokompensatsiya qoidalari mahsulotning zaif tomonlarini boshqa kuchli tomonlar bilan qoplay olmasligi bilan ajralib turadi, shuning uchun bu qoidaga ko‘ra, iste’molchi o‘zi tanlagan mezonlarning hech biri uchun talablarga javob bermaydigan muqobillarni bekor qiladi. To‘rtta nokompensatsiya qoidalari mavjud:
1) leksikografik. Bu strategiyada qarorlar birinchi navbatda eng muhim tovar ko‘rsatkichi bilan taqqoslanadi. Agar brendlardan biri bu ko‘rsatkich uchun eng yaxshi deb hisoblansa, u tanlanadi. Agar ikki yoki undan ortiq brendlar taxminan bir xil deb hisoblansa, unda ular eng muhim xususiyatlarning ikkinchisi bilan taqqoslanadi;
2) sifatlari bilan bartaraf etish. Marka birinchi eng muhim ko‘rsatkich bilan baholanadi, lekin iste’molchi nimanidir e’tirof etadi (misol uchun, e’tirof etadi: "Qimmat emas ..."). Agar eng muhim xususiyat uchun e’tirofga faqat bitta tovar javob bersa, u tanlanadi, aks holda keyingi eng muhim xususiyat olinadi va jarayon davom etadi. Barcha markalar nomaqbul bo‘lsa, iste’molchi o‘zining e’tirofini qayta ko‘rib chiqishi yoki tanlovni kechiktirishi kerak;
3) qo‘shma qaror qoidasi. Iste’molchi mahsulotning har bir atributi uchun maqbul minimumni belgilaydi. Faqat belgilangan minimal ko‘rsatkich darajasidan oshadigan markalar hisobga olinadi. Agar tovar barcha mezonlarga javob bersa, u tanlanadi. Xususiyatlardan birortasiga mos kelmaydigan marka rad etilishiga olib keladi.
4) alohida qaror qoidasi. Iste’molchi boshqa mezonlarni hisobga olmagan holda minimal talablar darajasini faqat muhim mezonlarga qo‘yadi. Muhim mezonlar uchun minimal talablarga javob beradigan barcha muqobillar maqbul hisoblanadi.
Marketologlar qaysi qoida firma mahsulotini tanlashga olib kelishini tushunishlari kerak. Bu iste’molchilarning ushbu qoidadan foydalanishini qo‘llab-quvvatlashga yordam beradi. Agar iste’molchilar narxning eng muhim xususiyati bo‘lgan leksikografik qoidadan foydalansalar, firma mahsulot uchun eng past narxni ta’minlashga intilishi hamda bu ustunlik haqida maqsadli bozorni xabardor qilishi lozim.
Bundan tashqari, iste’mol qarori qoidasini o‘zgartirishning, demak, iste’molchini tanlashning ham oldini olish uchun sotuvchilar qaysi harakatlardan qochishini tushunishi kerak. Agar iste’molchilar soddalashtirilgan qoidadan foydalansa, masalan, kompaniya sifat, narx o‘sishi yoki javonlarda mahsulot etishmasligi pasayishiga yo‘l qo‘ymasligi kerak.