5-tema. Pul teoriyaları. Zamanagóy monetarizm

5.2. Monetarizm teoriyası
Monetarizm teoriyası házirgi zaman teoriyalarınan biri bolıp 1950 jıllar ortasında payda bolǵan. Bul teoriyanıń iri tiykarshısı bolıp Chikago Universitetiniń professorı, ekonomika salasında Nobel sıylıǵı lauriati M. Fredman esaplanadı. Bul aǵım tárepdarlarına K. Brunner, A. Molser, D. Leydler, F. Keygen hám basqalar kiredi.
Bul teoriyada tiykarınan muǵdarlıq teoriyasın kórsetken halda, muǵdarlıq teoriyası boyınsha joqarıda belgilengen ideyalarǵa tómendegilerdi qosımsha túrde usınıs etedi:
- bank procenti dárejesi;
- inflyaciya pátleri baylanıstaǵı pul muǵdarına tásir etedi dep atap ótedi.
Olarǵa tiykarınan: procent dárejesi tómenlese qarızǵa alıwshı kóbeyedi, islep shıǵarıw keńeyip dáramatlar asadı hám ol pul muǵdarınıń asıwına alıp keledi hám kerisinshe. Inflyaciya pul muǵdarın tuwrıdan-tuwrı asıradı.
Olardıń pikirine qaraǵanda ekonomikanı tártiplew ushın pul muǵdarın ózgertirip onı normal halǵa keltiriw zárúr, bul jumıstı Oraylıq bank ámelge asırıwı kerek deydi. Olar ekonomikaǵa ámeliy tárepten jandasıp pul massasın jılına ortasha 3 % asırıwdı usınıs etedi.
XIX ásirdiń ekinshi yarımına kelip nemis ekonomisti K. Keyns (1821-1898 y.) metall teoriyasın qorǵap shıǵıp (Germaniya) onı jańa jaǵdayǵa sáykeslestirdi. Ol pul retinde tek ǵana metalldı emes, bálki oraylıq bank banknotaların da tán aldı. Keynstiń pikirine qaraǵanda pul baylanıs metall menen támiyinlengen banknot (Oraylıq bank tárepinen veksellerdi esapqa alıw jolı menen shıǵarılǵan - vekseldiń bir túri) hám metall monetarlarǵa tıykarlanıwı shárt.
Bul teoriyalardan tısqarı puldıń metall teoriyasınıń mánisi puldıń mánisi basqa tovarlar sıyaqlı sarplanǵan miynet ǵárejeti menen ólshenedi - ulıwma ekvivalent retinde. Bulardan tısqarı puldı altın teńge, quyma altın hám altın deviz standartları sıyaqlı aǵımları bar.
Altın teńge standartı (altın monometalizmi) XVII - asirde Angliyada, XIX - asirde basqa mámleketlerde engizilgen. Bul metall teoriyasınıń bir baǵdarı bolıp inflyaciyani biykar etedi. Bul sistema birinshi jáhán urısına shekem húkim súrdi.
Quyma altın standartı - 1920 jıllarǵa tuwrı kelip ol altın teńgeden parqlanıp, baylanıstaǵı banknotalar 12-12, 5 gramm altın quymalarına almastırılǵan.
Oǵan aylandırıw ushın Angliyada 1700 F. Sterling, Fransiyada 215 mıń frank talap etilgen. Bunıń menen altın baylanıstan xalıq aralıq aylanısqa shıǵarıldı. Ishki aylanısta bolsa bunday múmkinshilikke tek ǵana iri firmalar hám puldarlar iye boldı.
Altın deviz standartı. Quyma altın standartına kirmegen mámleketler óz kredit pulların altın standartqa kiritetuǵın mámleketlerdiń valyutalarına almastırılǵan. Bul bir mámleket valyutasın ekinshi mámleket valyutasına baylanıslılıqtı keltirip shıǵarıp altın deviz atın aldı.
Bunıń shártlerinen biri AQSh dollarına ǵana altın menen almastırılıwı bul standarttan paydalanıw huqıqın tek ǵana shet el, xalıq emission bankleri ushın ǵana saqlap qalınǵan edi. 1971 jıl dekabrden AQSh dolların altın pariteti biykar etiliwi menen ol óz kúshin joǵalttı.