50 va 51- bakteriyalarda gen transferi

54- Psixrofillar va ularning noqulay sharoitga moslashish mexanizmi
Psixrofillar - bu ijobiy muhit haroratining minimal qiymatlarida rivojlanishga qodir bo'lgan bakteriyalar va boshqa mikroorganizmlar. Psixrofillarning rivojlanishi uchun harorat chegaralari: minimal - taxminan 0 ° C, optimal - +15 ° C–+20 ° C, maksimal - +30 ° C–+35 ° C. "Psixrofil" atamasi ikki yunoncha "psixros" - sovuq va "fileon" - sevgi so'zlaridan kelib chiqqan [1]. Psixrofillarga ko'pchilik nurli bakteriyalar kiradi (Photobacterium jinsi). Bu bakteriyalarning ozuqaviy muhitda kulturalari oq, yashil-oy yoki ko'k rangda porlaydi [4]. Psixrofillardan tashqari, mikroblar haroratning o'sish va ko'payishga ta'siriga ko'ra, mezofillar va termofillarga bo'linadi. Past haroratlarda bakterial hujayra to'xtatilgan animatsiya holatiga kiradi. Bunday holatda u uzoq vaqt davomida mavjud bo'lishi mumkin. Xususan, Escherichia minus 190 ° S haroratda to'rt oygacha, vibrion vabolar - minus 45 ° C haroratda ikki oygacha, listerioz qo'zg'atuvchisi - minus 10 ° haroratda yashovchanligini saqlab qoladi. C uch yilgacha [1 To'xtatilgan animatsiya holatidagi ko'plab mikrob hujayralari suyuq azot (-190 ° C) yoki suyuq vodorod (-252 ° C) haroratiga toqat qiladi va muzdan tushgandan keyin o'sish va rivojlanish qobiliyatini saqlab qoladi [2] To'plangan animatsiya holatidagi ko'plab mikrob olinadigan suv azot (-190°C) yoki sug'orish vodorod (-252°C) issiqqa toqat qiladi va muzdan tushgandan o'sish valangan mahsulotni saqlab qoladi [2]
Harorat rejimining hujayralarning o'sishi va rivojlanishiga ta'siriga qarab, psixofillar bir necha guruhlarga bo'linadi:
Majburiy (haqiqiy) prsixrofillar - optimal rivojlanish harorati +15 ° C va undan past bo'lgan va maksimal harorat + 20 ° C dan oshmaydigan mikroorganizmlar. Bu mikroblar guruhi faqat doimiy past haroratli joylarda keng tarqalgan. Ular abadiy sovuq hududlarning tabiiy mikrobiotsenozini tashkil qiladi [2].
Fakultativ psixofillar (psixotrof yoki psixoaktiv) mikroblar bo'lib, 0 ° C haroratda rivojlanadi, ammo bu mikroorganizmlar guruhining rivojlanishi uchun optimal harorat yuqoriroq, +25 ° C–+30 ° C, harorat maksimal + 35 °. C. Ushbu kichik guruhning mikroorganizmlari ko'pincha sovuq yoki mo''tadil iqlim sharoitida tuproq va suvda uchraydi [2].
Psixrofillarning xususiyatlari
Zamonaviy nuqtai nazarga ko'ra, past haroratlarda o'sish va rivojlanish qobiliyati psixofillar quyidagi xususiyatlarga ega:
faollashuv harorati past bo'lgan va past haroratlarda samarali ishlashga qodir bo'lgan fermentlarning hujayralaridagi tarkib, +30 ° C da, bu fermentlar tegishli jarayonlarni katalizlash qobiliyatini yo'qotadi;
past haroratlarda yuqori membrana o'tkazuvchanligi lipidlarda ko'p miqdorda to'yinmagan yog'li kislotalarning mavjudligi bilan ta'minlanadi;
polisomalar past harorat sharoitida ham hosil bo'ladi [2].
Psixrofillarning yashash joylari
Psixrofil bakteriyalar Yerning arktik mintaqalarida keng tarqalgan. Bu erda ular tuproq namunalarida, baland tog'lardagi abadiy qorlarda, tog' muzliklarida, morenalarda, sovuq g'orlar konlarida, buloqlar va quduqlar suvlarida uchraydi. Antarktidadagi 1 gramm tuproqda minglab mikroorganizm hujayralari borligi aniqlangan [2].
Psikrofil bakteriyalarning tabiiy yashash joyi okeanlar bo'lib, u erda suv yuzasida o'rtacha harorat +5 ° C, pastki qismida esa +1 ° C–+ 2 ° C atrofida. Psixrofil bakteriyalar bir-biridan mustaqil yashashi yoki dengiz hayvonlari va o'simliklarining mikrobial senozining bir qismi bo'lishi mumkin. Ular orasida baliq va dengiz o'simliklarida kasallik qo'zg'atuvchi shakllar mavjud [2].
Psixrotroflar past haroratlarda saqlanadigan ovqatlarda ham rivojlanishi mumkin. Xususan, sutda Pseudomonas, Alcaligenes, Chromobacterium, Flavobacterium turkumlariga mansub psixotroflar yashaydi. Go'shtda saqlash harorati 0 ° C dan past bo'lsa, psixoaktiv Pseudomonas, patogen va toksigen turlari, jumladan Clostridium botulinum E tipidagi [2] ko'payadi.

55- Termofillar va ularning noqulay sharoitga moslashish mexanizmi

Haroratga munosabatiga ko‘ra, mikroorganizmlarni quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin:
1)psixrofillar (psixros - sovuq), bu guruhga mansub bakteriyalar evolyutsion taraqqiyotda past haroratda yashashga moslashgan bo‘ladi. Bu guruh uchun haroratning optimum nuqtasi 20-25°C, minimumi esa 0°C dan past bo‘lishi mumkin. Psixrofil bakteriyalar uncha keng tarqalmagan. Ular Shimoliy dengiz suvlarida va tuproqlarida uchraydi.
2) mezofillar (mezos - o‘rtacha). Bu guruhga ko‘pchilik mikroorganizmlar misol bo‘ladi. Bular uchun haroratning optimum nuqtasi 25-35°C bo‘lsa, maksimum nuqtasi 45-50°C, minimum nuqtasi 10°C. Mezofil bakteriyalar tuproqda, suvda va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari yuzasida uchraydi.
3) termofillar (termos - issiq). Bu guruhga akteriyalar, aktinomitsetlar, ba’zi bir ko‘k-yashil suvo‘tlar misol bo‘ladi. Termofill bakteriyalar yuqori haroratda rivojlanadi.
Bu bakteriyalarni A. A. Imshenetskiy tubandagicha klassifikatsiyalaydi:
a)stenotermin termofillar - bular uchun haroratning maksimum nuqtasi 75-80°C, optimum nuqtasi 50-65°C, 28-30°C da esa ko‘paya olmaydi. Bu guruh tabiatda kam tarqalgan;
b)evritermin termofillar uchun haroratning maksimum chegarasi 70-75°C, optimum nuqtasi 50-65°C bo‘lib, 28-30°C da juda sekin ko‘payadi, tabiatda keng tarqalgan guruh.
v)termotolerant formalar uchun haroratning maksimum chegarasi 50-65°C, optimum 35-45°C, minimumi 5-10°C bo‘lishi kerak. 30-60°C oralig‘ida juda tez ko‘payadi, tabiatda tuproqda, go‘ngda, issiq buloq suvlarida keng tarqalgan guruh. Termofill bakteriyalarda moddalar almashinuvi protsessi juda jadal boradi, shuning uchun ular juda tez ko‘payadi va yaxshi rivojlanadi. Agar mezofillarda bakteriyalarning katta koloniyasi uch kundan keyin hosil bo‘lsa, termofillarda bir kundan keyin hosil bo‘ladi, tez o‘sadi va tez nobud bo‘ladi.
Termofill bakteriyalar hujayrasidagi fermentlar yuqori harorat ta’sirida inaktivatsiyaga uchraydi, shuning uchun bu bakteriyalardan korxonalarda keng ravishda foydalanish mumkin. A.A.Imshenetskiy fikricha, termofill bakteriyalar mezofillardan kelib chiqqan. Tabiatdagi o‘zgarishlar, jumladan, haroratning ko‘tarilishi mezofillarning ko‘pchiligini nobud qilgan bo‘lsa, bir qismi tirik qolgan va yuqori temperaturaga moslashgan. Bora-bora yuqori harorat ular uchun zaruriy faktor bo‘lib qolgan. A. A. Imshenetskiyning bu fikrini E. N. Mishustin ma’qullagan. Termofillarga: Bas.cellulosae, Bas. thermophilus, Actinomyces thermophilus lar misol bo‘ladi. Mishustin yerga go‘ng solinganda termofil bakteriyalarning soni ko‘payganligini kuzatgan.
56- Mezofil bakteriyalar
2) mezofillar (mezos - o‘rtacha). Bu guruhga ko‘pchilik mikroorganizmlar misol bo‘ladi. Bular uchun haroratning optimum nuqtasi 25-35°C bo‘lsa, maksimum nuqtasi 45-50°C, minimum nuqtasi 10°C. Mezofil bakteriyalar tuproqda, suvda va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari yuzasida uchraydi.
3) termofillar (termos - issiq). Bu guruhga akteriyalar, aktinomitsetlar, ba’zi bir ko‘k-yashil suvo‘tlar misol bo‘ladi. Termofill bakteriyalar yuqori haroratda rivojlanadi.
Bu bakteriyalarni A. A. Imshenetskiy tubandagicha klassifikatsiyalaydi:
a)stenotermin termofillar - bular uchun haroratning maksimum nuqtasi 75-80°C, optimum nuqtasi 50-65°C, 28-30°C da esa ko‘paya olmaydi. Bu guruh tabiatda kam tarqalgan;
b)evritermin termofillar uchun haroratning maksimum chegarasi 70-75°C, optimum nuqtasi 50-65°C bo‘lib, 28-30°C da juda sekin ko‘payadi, tabiatda keng tarqalgan guruh.
v)termotolerant formalar uchun haroratning maksimum chegarasi 50-65°C, optimum 35-45°C, minimumi 5-10°C bo‘lishi kerak. 30-60°C oralig‘ida juda tez ko‘payadi, tabiatda tuproqda, go‘ngda, issiq buloq suvlarida keng tarqalgan guruh. Termofill bakteriyalarda moddalar almashinuvi protsessi juda jadal boradi, shuning uchun ular juda tez ko‘payadi va yaxshi rivojlanadi. Agar mezofillarda bakteriyalarning katta koloniyasi uch kundan keyin hosil bo‘lsa, termofillarda bir kundan keyin hosil bo‘ladi, tez o‘sadi va tez nobud bo‘ladi.
Termofill bakteriyalar hujayrasidagi fermentlar yuqori harorat ta’sirida inaktivatsiyaga uchraydi, shuning uchun bu bakteriyalardan korxonalarda keng ravishda foydalanish mumkin. A.A.Imshenetskiy fikricha, termofill bakteriyalar mezofillardan kelib chiqqan. Tabiatdagi o‘zgarishlar, jumladan, haroratning ko‘tarilishi mezofillarning ko‘pchiligini nobud qilgan bo‘lsa, bir qismi tirik qolgan va yuqori temperaturaga moslashgan. Bora-bora yuqori harorat ular uchun zaruriy faktor bo‘lib qolgan. A. A. Imshenetskiyning bu fikrini E. N. Mishustin ma’qullagan. Termofillarga: Bas.cellulosae, Bas. thermophilus, Actinomyces thermophilus lar misol bo‘ladi. Mishustin yerga go‘ng solinganda termofil bakteriyalarning soni ko‘payganligini kuzatgan.
57. Mikroorganizmlarga pH ning tasiri