5A310902–“Metrologiya, standartlashtirish va sifatni boshqarish” mutaxassisiligi magistranti Botirov O’tkir Qo’ldosh o’g’lining

Muammoning o’rganilganlik darajasi. Uy – joy majmuasida energiya sarfini hisobga olishni avtomatlashtirishga tavsiya ishlab chiqishga mahaliy va xorijiy mualliflar: Allayev K.R., Troiskiy – Marko T.E., Budadin O.N., Mixalkov S.A., Nosirov T.X., Shaismatov S.E., Vasileva M.V., Guslyayev A.M., Mashtakova A.V., Gurtovsev A.L., Tubinis V.V., Gasho E.G., Kovilov V.K., Osika L.K., Raxmonov I.U., Sattorov X.A., Meliqo’ziyev M.V., va boshqa mutaxassislarning ishlari bag’ishlangan. Biroq, Uy – joy majmuasida energiya sarfini hisobga olishni avtomatlashtirishdagi ayrim murakkab ilmiy – texnik muammosi hozirgi kunga qadar hal etilmasdan va uzil – kesil tugallanmasdan qolmoqda.
Shunday qilib, tahlil qilingan elektr energiyasini hisoblashning avtomatlashtirilgan tizimi deyarli har qanday holatda va har qanday sharoitda o’lchash aniqligini oshirish, ma’lumotlari masofadan turib tahlil qilish, qarzdor iste’molchilarni to’liq avtomatik ravishda o’chirish va sarf qilingan elektr energiyasi uchun to’lov amalga oshirilgandan so’ng qayta yoqish, masofadan turib elektr hisoblagichni qayta dasturlash, iste’molchilar hisoblagichlaridan olingan ma’lumotlarni qayta ishlash hamda energetika tizimini nazorat qilish kabi muammolarni hal qilishga imkon beradi.
Bu muammolarni bartaraf etish uchun talablar o’rganildi, yechimlar ishlab chiqildi va ularni yanada takomillashtirish uchun ilmiy takliflar berildi.
Tadqiqotning maqsadi. Energiya iste’molini hisobga olishning maqsadlari, texnik vositalarga bog‘liq bo‘lmagan energiya resurslari iste’molini nazorat qilish va hisobga olish yordamida quyidagi ikki maqsadga erishish mumkin:
1. Energiya iste’molini real hajmiga muvofiq energiya resurslariga bo’lgan talabni ta’minlash;
2. Energiya resurslariga ishlab chiqarish va boshqa harajatlarni minimallashtirish.
Bu maqsadlarga erishishnig turli yo‘llari mavjudligi sababli energiya resurslariga harajatlarni minimallashtirish masalasini energiya resurslaridan foydalanish hajmini kamaytirmasdan hamda ulardan foydalanish hajmini kamaytirish hisobiga amalga oshirish mumkin.
Bu maqsadlarga quyidagi energiya resurslarini hisobga olish va ularning parametrlarini nazorat qilish masalalarini echish tufayli erishiladi.
Dissertatsiya tadqiqotida qо‘yilgan maqsadlarga erishish uchun quyidagi vazifalarni hal qilish zarur:

• 
  energiya resurslari iste’molini real hajmiga va ularni ishlab chiqarishga bog’liq bo’lmagan harajatlarini minimallashtirishga muvofiq. Xususan, aniqlik darajasi yuqori bo’lgan o’lchash asboblaridan foydalanish yoki birlamchi ma’lumotlarni yig’ish uzviyligi hisobiga energiya resurslariga hisoblashlarni ta’minlash maqsadida energiya resurslari iste’moli parametrlarini aniq o‘lchash;
  
• 
  energiya ta’minoti korxonalari subabonentlari bilan moliyaviy hisoblashlar va boshqarish yechimlarini qabul qilish uchun ishlatiladigan ma’lumotlar ishonchliligini oshirish hisobiga ulardan foydalanishni real hajmiga bog’liq ravishda energiya resurslari iste’moli hisobini ta’minlash maqsadida ma’lumotlar to‘liqligini tahlil qilish;
  

• 
  energiya resurslariga ishlab chiqarish bilan bog’liq va bog’liq bo’lmagan harajatlarni minimallashtirish maqsadida amaldagi tariflar tizimiga asosan korxona, uning ob’ektlari va sexlari bo’yicha energiya resurslarini kompleks avtomatlashtirilgan tijorat va texnik hisobga olish tizimi yordamida iste’molni nazorat qilish;
  
• 
  energiya resurslari harajatlarini minimallashtirish va energiya ta’minoti xavfsizligini ta’minlash maqsadida berilgan limitlarga nisbatan berilgan vaqt intervallarida (5, 30 minut, zonalar, smenalar, sutkalar, dekadalar, oylar, kvartallar va yillar) quvvat, sarf, bosimni va haroratni rejimli va texnologik jarayonlar hisobga olish nuqtalarida va ob’yektlarida energiyadan foydalanishni nazorat qilish;
  
• 
  energiya resurslariga harajatlarni minimallashtirish va energiya resurslari nazorat qilinadigan parametrlarining ruxsat etilgan chegaralardan chiqishi tufayli ishlab chiqarish jarayonlarining buzilishidan keyin ularni qayta tiklash maqsadida ham energiyadan foydalanishni va ishlab chiqarish jarayonlarini tahlil qilish uchun energiya resurslari nazorat qilinadigan parametrlarining og‘ishlarini qayd etish, ularni absolyut va nisbiy birliklarda baholash;
  

• 
  operativ yechimlarni qabul qilish hisobiga energiya resurslariga ishlab chiqarish harajatlarini minimallashtirish maqsadida nazorat qilinadigan kattaliklarni ruxsat etiladigan qiymatlar diapazonidan og’ishlari haqida xabar berish (rang, tovush bilan);
  
• 
  energiyadan foydalanishni rejalashtirish hisobiga energiya resurslariga ishlab chiqarish harajatlarini minimallashtirish maqsadida energiyani hisobga olish kattaliklarining parametrlarini oldindan bashorat qilish (qisqa, o’rta va uzoq muddatili);
  
• 
  inson ishtirokini minimumga keltirish va boshqarish sifatini ta’minlash hisobiga energiya resurslariga ishlab chiqarish harajatlarini minimallashtirish maqsadida ma’lum mezonlar va iste’molchilar-rostlagichlarni ulash va uzish funksiyalarida prioritet sxemalar asosida energiya iste’molini avtomatik boshqarish;
  
• 
  sinxron o’lchashlarni ta’minlash hisobiga energiya resurslariga ishlab chiqarish bo’lmagan harajatlarni minimallashtirish maqsadida yagona tizim vaqtini ushlab turish. Ishlab chiqarish korxonalarining ko’plab amaldagi ENHAT o’z tuzilmaviy va funksional cheklashlari tufayli ko’rib chiqilgan masalalarni faqat qismini yechadi.