5–Ma’ruza: qovushqoqlikni o‘lchash tizimlari. Reja

5.3-rasm. Membranali pnevmatik
vskozimetr sxemasi

Tekshirilayotgan suyuqlikning qovushqoqligi o‘zgarganda uning idish 3 dagi sathi o‘zgaradi. Buning natijasida gid­ravlik kameraning yuqorigi membranasi egiladi va u o‘z navbatida zaslonka rolini bajaruvchi membrana 6 ni egilishga majbur etadi. Natijada soplo 9 ning ochilish yoki yopilish darajasini o‘zgartiradi, bu soplo pnevmatik kamera 8 ni at­mosfera bilan tutashtirib turadi, bunda kamera 8 da havo bosimi o‘zgaradi va bu o‘zgarishni o‘lchash asbobi 13 yordamida o‘lchanadi. Uning shkalasi bevosita kinematik qovushqoqlik birliklarida darajalangan.

5 .4-rasmda sharikli pnevmatik viskozimetrning sxemasi keltirilgan. Pnevmokamerani atmosfera bilan tutashtiruvchi sharikli klapanning qo‘llanilishi juda yuqori aniqlikda o‘lchashni ta’minlaydi. Suyuqlikning qovushqoqligini o‘lchashda uning kapillyar 2 li idish 1 dagi sathi o‘zgaradi. Qovushqoqlikning ortishi suyuqlikning gidravlik bosimi hisobiga memb­rana 3 ning pastga egilishiga sabab bo‘ladi.


5.4-rasm. SHarikli pnevmatik
viskozimetrning sxemasi
Natijada sharikli membrana bilan biriktirilgan sharikli klapan 4 havo bilan to‘ldirilgan pnevmokamera 5 ning yuqorigi qismidagi konussimon teshikni berkitadi. Havo pnevmokameraga magistral havo yo‘lidan doimiy drossel 7 yordamida 0,14 MPa bosimda beriladi. Bosim suyuqlik sathining o‘zgarishiga proporsional ravishda ortadi, bunga prujina 12 ning siqilishi natijasida erishiladi. Kovushoqlik kamayganda sharikli kla­pan ko‘tariladi va havo teshik 8 orqali agmosferaga chiqib ketadi. Kapillyar 2 dan oqib chiqadigan suyuqlik sig‘im 9 ga tushadi, u erdan shesternyali nasos 10 yordamida so‘rib olinadi, nasosni reduktorli sinxron dvigatel 11 harakatga keltiradi. Nasos tekshirilayotgan suyuqlikni termostat orqali tortib oladi (chizmada ko‘rsatilmagan). Ikkilamchi asbob 6 sifatida o‘ziyozar PV42E yoki namuna manometrdan foydalanilgan bo‘lib, ularning shkalalari qovushqoqlik birliklarida darajalangan bo‘ladi.
O‘lchash chegaralari (212 — 938) 10³ Pa s ni tashkil qildi. Nisbiy keltirilgan xatolik ± 2% ni tashkil qiladi.
5.5- rasmda halqali viskozimetrning prinsipial sxemasi
k eltirilgan. Halqasimon kamera 3 prizma 2 ning tayanch oyoqlari yordamida o‘z geomegrik markaziga osib qo‘yilgan. Halqaning pastki qismiga yuk 4 mahkamlab ko‘yilgan. Suyuqlik ter­mostat orqali halqasimon kamera 3 ga tortib olinadi va ka­pillyar trubka 5 dan idish 6 ga okib chiqadi. Suyuqlikning qovushqoqligi o‘zgarganda aylantiruvchi moment hosil bo‘ladi, uning ta’sirida halkasimon kamera strelkasi bilan tayanch nuqta atrofida aylanish teskari ta’sir etuvchi moment bilan muvozanatlashmagunga qadar buriladi.