5–mustaqil ishi
Download 0.5 Mb.
|
5-mustaqil ishi ma\'lumotlar bazasi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Oqituvchilar va kurslar Teacher_ID Oqituvchi_Name
- Tranzaksiya haqida tushuncha. Tranzaksiyalarni boshqarish va malumotlar bazasi yaxlitligi
Ushbu dizayn moslashuvchan emas va ma'lumotlar bazasi normallashuvining birinchi tamoyilini buzadi. Birinchi Oddiy form (1NF), har bir jadval xujayrasi bitta, alohida ma'lumotlardan iborat bo'lishi kerakligini bildiradi. ad Yoki, ehtimol, biz 1NFni qo'llash uchun faqat Karmen uchun ikkinchi rekord qo'yishga qaror qildik:
Bu hali ham zaif dizayn bo'lib, ortiqcha takrorlashni keltirib chiqaradi va bu ma'lumotlarning kiritilishi anomaliyalari deb ataladi, bu faqat barqaror bo'lmagan ma'lumotlarga hissa qo'shishi mumkin degan ma'noni anglatadi. Misol uchun, agar o'qituvchining bir nechta yozuvlari mavjud bo'lsa, ba'zi ma'lumotlarni tahrir qilish kerak bo'lsa, lekin ma'lumotlarni tahrirlashni amalga oshiruvchi shaxs bir nechta yozuvlar mavjudligini anglamaydi? Jadval, keyinchalik uni identifikatsiya qilish yoki uni bartaraf etishning aniq usuli bo'lmagan bir xil shaxs uchun turli xil ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Ushbu jadvalni ikkita jadvalga, O'qituvchilar va kurslarga (yuqorida ko'rilganidek) aylantirib, ma'lumotlar orasidagi to'g'ri munosabatlarni hosil qiladi va shuning uchun ma'lumotlar ishonchliligi va aniqligini ta'minlashga yordam beradi. Ma’lumotlarni tashkil qilishga bo’lgan tarmoqli yondashish iyerarxik kengaytmali bo'ladi. Iyerarxik strukturali yozuv — avlod bitta ajdodda aniq bo’lishi kerak. Ma’lumotlarning tarmoqli strukturasida esa avlodlar ajdodlarda istalgan sonda bo’lishi mumkin. Tarmoqli MBda yozuvlar va ular orasidagi bog‘lanishlar tashkil topgan, ya’ni yanada aniqrog‘i MB strukturasining har bir tipidagi nusxalar to‘plamidagi yozuvlar turi to‘plami va berilgan aloqa turlari to‘plamidagi har bir turdagi nusxalar to‘plamini tashkil qiladi. Bog‘lanishlar ikki xil turdagi yozuvlar uchun aniqlanadi: ajdod va avlod. Aloqa turi nusxasi ajdod yozuv turining bitta nusxasi va avlod yozuv turi tartiblangan nusxalar to‘plamidan tashkil topadi. P ajdod yozuv turi va C avlod yozuv turi bilan berilgan L bog‘lanish turi uchun quyidagi ikki shart bajarilishi kerak: • P turning har bir nusxasi faqat bitta ko‘rinishdagi L ning ajdodi hisoblanadi; • Har bir C ko‘rinishdagi nusxa bittadan ortiq bo‘lmagan L ko‘rinishning avlodi hisoblanadi. MB tarmoqli sxemasiga oddiy misol: Ma’lumotlar bilan ish yuritish Taxminiy amallar to‘plami quyidagilar bo’lishi mumkin: • bir xil turdagi yozuvlarga ega to‘plamda aniq yozuvni topish; • ayrim bog‘lanishlar yordamida ajdoddan birinchi avlodga o‘tish; • ayrim bog‘lanishlar yordamida keyingi avlodga o‘tish; • ayrim bog‘lanishlar bo‘yicha avloddan ajdodga o‘tish; • yangi yozuv yaratish; • yozuvni o‘chirish; • yozuvni modifikatsiyalash; • bog‘lanishni tashkil etish; • bog‘lanishni olib tashlash; • boshqa bog‘lanishni tashkil qilish va boshqalar. 5. Mohiyat aloqa diagrammasi. Hozirgi kunda axborot tizimlarini loyihalash va predmet sohasini tavsiflash uchun ko‘p usullar mavjud. Shulardan biri ER (Entity-Relation) ya’ni mohiyat-aloqa usulidir. Bu model 1976-yil Piter Chen tomonidan kiritilgan bo‘lib, u o‘ziga bir qator grafik diagrammalarni oluvchi bir necha har xil turdagi komponentlarni birlashtirgan. Piter Chen mohiyatlar to‘plami va ular orasida bog‘lanish sifatida relyatsion ma’lumotlar strukturasini interpretatsiya qilishni taklif qiladi. ER modelining asosiy komponentlari mohiyat, bog‘lanish va atribut hisoblanadi. Predmet sohani mohiyat aloqa usulida tavsiflaganda quyidagi bosqichlarda ish olib boriladi: 1. Predmet sohani obyektlari aniqlanadi. 2. Obyekt sohalari (atributlari) belgilanadi va uning kalit parametri aniqlanadi. Kalit parametri obyektni identifikatsiyalaydi. 3. Obyektlar o‘rtasida aloqa o‘rnatiladi va ular sinflarga ajratiladi. 4. Maxsus belgilar kiritilib, mohiyat aloqa diagrammasi o‘rnatiladi. Bu diagramma Predmet sohasining infologik modeli grafik tasviri hisoblanadi. 6. Relyatsion modelining asosiy tushunchalari. Mohiyat — har xil obyekt, uning ma’lumotlari ma’lumotlar bazasida saqlanadi. Mohiyat odam, joy, samolyot, reyslar, gullar va boshqalar bo‘lishi mumkin. Mohiyat turi va mohiyat nusxasi tushunchalari mavjud, ularni bir-biridan farqlash kerak. Mohiyat turi tushunchasi bir jinsli narsalar, hodisalar, shaxslar uchun qaraladi. Mohiyat nusxasiga aniq narsalar to‘plami sifatida qaraladi. Masalan, mohiyat turi SHAHAR, uning nusxasi esa — TOSHKENT, MOSKVA bo’lishi mumkin. Atribut — mohiyatni xarakterlovchi nomlar. U o‘zida yagona murakkab bo’lmagan strukturani tasvirlab, mohiyat holatini xarakterlaydi. Masalan, “O‘quvchi” mohiyati atributi — kod, familiya, ism, manzil, yosh va boshqalar. Mohiyat atributlari to‘plami cheksizdir. U axborot tizimlari bilan ishlaydigan foydalanuvchi talabiga va yechiladigan masalaga bog‘liqdir. Yana bir misol: AVTOMOBIL mohiyati atributi bu — tur, marka, nomer belgisi, rangi va boshqalar. Bu yerda tur bilan nusxa orasida farq mavjud. Rang atributi turi ko’p qiymatli yoki nusxali: qizil, ko’k, oq va boshqalar. Mohiyat va atribut turlari orasida absolyut farq yo‘q. Mohiyat turi bilan aloqada faqat atribut bor. Boshqacha kontekstda atribut o‘zi mustaqil mohiyat bo’lib qatnashishi ham mumkin. Masalan, avtomobil zavodi uchun rang — bu faqat ishlab chiqarish mahsuloti atributi, lok-bo‘yoq fabrikasi uchun esa rang — mohiyat turidir. Kalit — atributlarning minimal to‘plami, uning qiymati yordamida kerakli mohiyat nusxasini topish mumkin. Masalan, samolyotlar uchishi uchun “Reys jadvali” mohiyati kalitlari “Reys nomeri” yoki “Jo’nash joyi”, “Uchish vaqti” va “Qo’nish joyi” to‘plami bo’lishi mumkin. Aloqa — ikki yoki undan ortiq mohiyatlarning bir-biri bilan o‘zaro bog‘lanishidir. Agar ma’lumotlar bazasini faqat bir-biri bilan bog‘lanmagan ma’lumotlar bilan to‘ldirishga yo‘naltirilsa, u holda uning strukturasi juda oddiy bo’ladi. Lekin, MBni tuzishning asosiy talablaridan biri — bu boshqa mohiyat qiymati bo’yicha bitta mohiyatni izlab topish imkoniyatini ta’minlashdir. Buning uchun ular orasida aloqani aniqlashni tashkil etish zarur. Real ma’lumotlar bazasida yuzlab yoki minglab mohiyatlar bir biri bilan millionlab bog‘lanish o‘rnatishi kamdan kam. Bunday bog‘lanishlar to‘plami infologik modelning murakkabligini bildiradi. 7. Ma’lumotlarni tasvirlashda jadvallardan foydalanish. Ma’lumotlarni relyatsion modeli asosida munosabat tushunchasi yotadi. Munosabatni ikki o‘lchamli jadvallar yordamida tavsiflash qulay. Jadval tushunarli, ko’rimli va inson uchun oddiy. Munosabatlar to‘plami ma’lumotlarni saqlash uchun ishlatilishi mumkin. Shu bilan birga ular orasidagi bog‘lanishlarni modellashtirish imkonini beradi. Misol: ikki o’lchamli jadvalni ko’ramiz. Quyidagi jadvalda: Birinchi satr - atribut nomlari; Ikkinchi satr - atributlarni qisqa nomlari; Qolgan satrlar - atribut qiymatlari; Yuqoridagi ko’rib chiqilgan ierarxik tarmoqli va boshqa ma’lumotlarni tasvirlash usullarini shunday ikki o`lchamli jadvalga keltirish mumkin. Bunday jadvallarni quyidagi xususiyatlari bo’ladi. • jadvalni har bir ma’lumot elementi maydon hisoblanadi va takrorlanuvchi guruhlar bo`lmaydi; • barcha ustunlar bir jinslidir; • har bir ustunga nom tayinlangan; • jadvalda bir xil satr ikki marta uchramaydi; • bunday jadvalda satr va ustunlar ixtiyoriy tartibda qaraladi va ixtiyoriy ketma-ketlikda ishlatilishi mumkin. Bunday xususiyatlarga jadvalli munosabat deyiladi. Bu munosabat asosida qurilgan MB relyatsion MB deyiladi. Yuqoridagi jadvalni sxematik qisqartirilgan ko’rinishi (sxemasi): Xizmatchi (xiz.nom F.I.SH, unvoni, tugilgan yili, bulim, mut.kodi. mansab, maosh). Bunday yozuv ma’lumotlar bazasi sxemasi deyiladi. Shunday qilib, relyatsion MB ma’lumot elementlar to`plami asosida quriladi. Munosabat yoki jadvalni kortejlar to`plami deb qarash mumkin. Agar jadvalda n ta ustun bo’lsa, u n tartibli kortejdan iborat deyiladi va munosabat ham n-darajali deyiladi. Har bir atribut qiymatlari to’plami domen deyiladi. Munosabatda har bir kortej o’zining kalit identifikatoriga (nomiga) ega bo’lishi kerak va kalit quyidagi xususiyatlarga ega bo`ladi: 1. Kortej kalit qiymati bilan bir qiymatli ifodalanishi kerak. 2. Kalitda ortiqchalik bo’lmasligi kerak, ya’ni hech qanday atributni kalitdan olib tashlash mumkin emas. 8. Ma’lumotlar bazasida munosabatlar. Ob’ektlarni identifikatsiyalash uchun yoki boshqacha aytganda kompyuter xotirasida yozuvlarning o‘rnini aniqlashda ma’lumot elementi ishlatiladi. Bu elementni biz kalit deb ataymiz. Agar kalit ob’ektni bir qiymatli identifikatsiyalasa, u birlamchi kalit deyiladi. Aks holda ikkilamchi kalit deyiladi. Agar ob’ektlarni identifikatsiyalash uchun bir nechta atributlar talab etilsa, bunday kali tulangan kalit deb ataladi. Agar A va B guruhdagi ob’ektlar berilgan bo‘lsa, ular orasidagi quyidagi mosliklar yoki munosabatlarni o‘rnatishimiz mumkin: 1. Birga – bir (1:1) munosabat. A va B ob’ektlar to‘plami orasida 1:1 munosabat o‘rnatilgan deyiladi, agarda A ob’ektning har bir nusxasiga B ob’ektning bitta nusxasi mos kelsa, va aksincha, B ob’ektning har bir nusxasiga A ob’ektning bitta nusxasi mos kelsa. 2. Birga – ko‘p (1:n) munosabat. A va B ob’ektlar to‘plamida A ob’ektning har bir nusxasiga B ob’ektning bir nechta nusxasi mos kelsa, shu bilan birga B ob’ektning har bir nusxasiga A ob’ektning bittadan ko‘p bo‘lmagan nusxasi mos kelsa shunday munosabat hosil bo‘ladi. 3. Ko‘pga – bir (n:1) munosabat A va B ob’ektlar to‘plami orasida o‘rnatilsa, unda A ob’ektning har bir nusxasiga B ob’ektning ko‘pi bilan bitta nushasi mos keladi. B ob’ektning nusxalari orasida shundaylari mavjudki, ularga A ob’ektning bir nechta nusxasi mos keladi. 4. Ko’pga – ko’p (m:n) munosabat. A va B ob’ektlar orasida shunday munosabat o‘rnatilgan deyiladi, agarda A ob’ektning har bir nusxasiga B ob’ektni bir nechta nusxasi mos kelsa va aksincha. 9. Relyatsion hisoblash tillari. Relyatsion MBBTda ma’lumotlar bilan ishlash uchun bir qancha tillar yaratilgan. Ba’zi hollarda bu tillarni ma’lumotlarni qism tillari deb ataladi. MB bilan ishlovchilar bu tillarda avtomatlashtirishni 3 bosqichga bo’lishadi: 1) Eng pastki bosqich – kortej deb ataladi. Bunda dasturchi yozuvlar yoki kartijlar bilan ishlaydi. 2) Relyatsion algebra deyiladi. Bunda foydalanuvchi munosabatlar ustida yuqori bosqichli amallar to‘plamini kiritadi. 3) Eng yuqori bosqich – hisoblash bosqichi. Bunda foydalanuvchi bevosita kompyuterga maxsus tillarda murojaat qiladi va mashina bu murojaatni qabul qiladi. Relyatsion MBBT da ma’lumotlar bilan ishlashda ishlatiladigan 2ta katta gurux tillari relyatsion hisoblash deyiladi. Relyatsion hisoblash predikatlarni hisoblashga asoslangan bo’lib ifodalarni yozishga mo‘ljallangan qiodalar to‘plamidan iboratdir. Ular yordamida biz mavjud munosabatlardan yangi munosabatlar yaratishni ta’minlaymiz. Bunday ifodalarni yozishda solishtirish amallari, mantiqiy amallar va mavjudlik kvanteri va umumiylik kvanteri ishlatiladi. Hozirgi paytda relyatsion MBBT ni taraqqiyotida yangi til QBE tili ishlamoqda. Bu tilda relyatsion algebra va relyatsion hisoblashlarda ko‘zda tutilmagan bir qancha imkoniyatlar kirgan. Bu tilni hususiyati shundan iboratki, u terminallarda ishlashga mo’ljallangan. So‘rovlarni yaratish uchun maxsus ekran redaktoridan, munosabat va redaktorlaridan foydalanamiz. QBE tilida foydalanuvchi o‘zi olishini mo‘ljallagan natijani so‘rov ko‘rinishida tasvirlaydi va MBBT uni kerakli amallar ketma – ketligiga aylantirib beradi. 10. Ma’lumotlar bazasini rejalashtirish. Ma'lumotlar bazasi tizimini yaratish hayot siklini samarali tashkil etishga imkon beradigan boshqaruv faoliyati. Tashkillashtirishning axborot tizimi umumiylashtirilib integratsiyalanishi lozim. Ma’lumotlar bazasini rejalashtirish quyidagi boshqaruv standartlarini tashkil etishni o`z ichiga oladi: - ma’lumotlarni qay darajada to`planganligi; - qay darajada alohida formatga ega ekanligi; - qandaydir kerakli hujjatlarni to`planganligi; - qay darajada loyihalash va amalga oshirishganligi. 11. Ma’lumotlar bazasi tushunchasi. ↓ (12-savolga qarang) 12. Ma’lumotlar bazasining asosiy tushuncha va terminlari. Hozirgi kunda inson faoliyatida ma’lumotlar bazasi (MB) kerakli axborotlarni saqlash va undan oqilona foydalanishda juda muhim rol o‘ynamoqda. Sababi: jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar solmaylik o‘zimizga kerakli ma’lumotlarni olish uchun, albatta, MBga murojaat qilishga majbur bo’lamiz. Ma’lumki, MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumotlardan turli ko’rinishda foydalanish juda qiyin edi. Dastur tuzuvchilar ma’lumotlarini shunday tashkil qilar edilarki, u faqat qaralayotgan masala uchungina o‘rinli bo’lardi. Har bir yangi masalani hal qilishda ma’lumotlar qaytadan tashkil qilinar va bu yaratilgan dasturlardan foydalanishni qiyinlashtirar edi. Har qanday axborot tizimining maqsadi real muhit obyektlari haqidagi ma’lumotlarga ishlov berishdan iborat. Keng ma’noda ma’lumotlar bazasi - bu qandaydir bir predmet sohasidagi real muhitning aniq ob’ektlari haqidagi ma’lumotlar to‘plamidir. Predmet sohasi deganda avtomatlashtirilgan boshqarishni tashkil qilish uchun o‘rganilayotgan real muhitning ma’lum bir qismi tushiniladi. Masalan, korxona, zavod, ilmiy tekshirish instituti, oliy o‘quv yurti va boshqalar. Shuni qayd qilish lozimki, MBni yaratishda ikkita muhim shartni hisobga olmoq zarur: Birinchidan, ma’lumotlar turi va ko’rinishi ularni qo‘llaydigan dasturlarga bog‘liq bo’lmasligi lozim, ya’ni MBga yangi ma’lumotlarni kiritganda yoki ma’lumotlar turini o‘zgartirganda, dasturlarni o‘zgartirish talab etilmasligi lozim. Ikkinchidan, MBdagi kerakli ma’lumotni bilish yoki izlash uchun biror programma tuzishga hojat qolmasin. Shuning uchun ham MBni tashkil etishda ma’lum qonun va qoidalarga amal qilish lozim. Bundan buyon axborot so‘zini ma’lumot so‘zidan farqlaymiz, ya’ni axborot so‘zini umumiy tushuncha sifatida qabul qilib, ma’lumot deganda aniq bir belgilangan narsa yoki hodisa sifatlarini nazarda tutamiz. Ma’lumotlar bazasini yaratishda, foydalanuvchi axborotlarni turli belgilar bo’yicha tartiblashga va ixtiyoriy belgilar birikmasi bilan tanlanmani tez olishga intiladi. Buni faqat ma’lumotlar tizilmalashtirilgan holda bajarish mumkin. Tizilmalashtirish – bu ma’lumotlarni tasvirlash usullari haqidagi kelishuvni kiritishdir. Agar ma’lumotlarni tasvirlash usuli haqida kelishuv bo’lmasa, u holda ular tizilmalashtirilmagan deyiladi. Tizilmalashtirilmagan ma’lumotlarga misol sifatida matn fayliga yozilgan ma’lumotlarni ko’rsatish mumkin. Ma’lumotlar bazasidan foydalanuvchilar turli amaliy dasturlar, dasturiy vositalari, predmet sohasidagi mutaxassislar bo’lishi mumkin. Ma’lumotlar bazasining zamonaviy texnologiyasida ma’lumotlar bazasini yaratish, uni dolzarb holatda yuritishni va foydalanuvchilarga undan axborot olishini ta’minlovchi maxsus dasturiy vosita, ya’ni ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi yordami bilan markazlashtirilgan holda amalga oshirishni nazarda tutadi. Ma’lumotlar bazasi – EHM xotirasiga yozilgan ma’lum bir strukturaga ega, o‘zaro bog‘langan va tartiblangan ma’lumotlar majmuasi bo‘lib, u biror bir ob’ektning xususiyatini, holatini yoki ob’ektlar o‘rtasidagi munosabatni ma’lum ma’noda ifodalaydi. MB foydalanuvchiga strukturalashtirilgan ma’lumotlarni saqlash va ishlatishda optimal qulaylikni yaratib beradi. Ma’lumki ma’lumotlarni kiritish va ularni qayta ishlash jarayoni katta hajmdagi ish bo‘lib ko‘p mehnat va vaqt talab qiladi. MB bilan ishlashda undagi ma’lumotlarning aniq bir strukturaga ega bo’lishi, birinchidan foydalanuvchiga ma’lumotlarni kiritish va qayta ishlash jarayonida undagi ma’lumotlarni tartiblashtirish, ikkinchidan kerakli ma’lumotlarni izlash va tez ajratib olish kabi qulayliklarni tug‘diradi. MB tushunchasi fanga kirib kelgunga qadar, ma’lumotlardan turli ko’rinishlarda foydalanish juda qiyin edi. Bugungi kunda turli ko’rinishdagi ma’lumotlardan zamonaviy komputerlarda birgalikda foydalanish va ularni qayta ishlash masalasi hal qilindi. Komputerlarda saqlanadigan MB maxsus formatga ega bo’lgan muayyan tuzilmali fayl bo’lib, undagi ma’lumotlar o‘zaro bog‘langan va tartiblangandir. Demak, ma’lumotlar bazasi deganda ma’lum bir strukturada saqlanadigan ma’lumotlar to‘plami tushuniladi. Boshqacha qilib aytganda MB - bu ma’lum bir strukturaga ega bo’lgan ma’lumotlarni o‘z ichiga oluvchi maxsus formatga ega bo’lgan fayldir. Ma’lumotlarni strukturalashtirish - bu shunchaki ma’lumotlarni tasvirlashda qandaydir moslikni kiritish usulidir. Odatda MB ma’lum bir ob’ekt sohasini ifodalaydi va uning ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi, ularni saqlaydi va foydalanuvchiga ma’lumotlarni qayta ishlashda undan foydalanish imkonini yaratib beradi. Ma‘lumotlar bazasi – bu ma’lum bir predmet sohasiga oid tizimlashtirilgan (strukturalashtirilgan) ma’lumotlarning nomlangan to‘plamidir. Ma’lumotlar bazasi - axborot tizimlarining eng asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Ma’lumotlar bazasidan foydalanish uchun foydalanuvchi ishini yengillashtirish maqsadida ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari yaratilgan. Bu tizimlar ma’lumotlar bazasini amaliy dasturlardan ajratadi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) - bu dasturiy va apparat vositalarining murakkab majmuasi bo‘lib, ular yordamida foydalanuvchi ma’lumotlar bazasini yaratish va shu bazadagi ma’lumotlar ustida ish yuritishi mumkin. Juda ko‘p turdagi MBBT mavjud. Ular o‘z maxsus dasturlash tillariga ham ega bo‘lib, bu tillarga SUBD buyruqli dasturlash tillari deyiladi. MBBTga Oracle, Clipper, Paradox, FoxPro, Access va boshqalarni misol keltirish mumkin. Ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimi – bu ma’lumotlar bazasini yaratish, ularni dolzarb holatini ta’minlash va undagi zarur axborotni topish ishlarini tashkil etish uchun mo‘ljallangan dasturlar majmui va til vositasidir. Ma’lumotlar bazasi tushunchasi maydon, yozuv, fayl (jadval) kabi elementlar bilan chambarchas bog‘liq. Maydon - bu ma’lumotlarni mantiqiy tashkil etishni elementar birligi bo’lib, u axborotni eng kichik va bo’linmas birligi bo’lgan rekvizitga mos keladi. Maydonni tasvirlash uchun quyidagi tavsiflardan foydalaniladi. Yozuv – bu mantiqiy bog‘langan maydonlar to‘plami. Yozuv tuzilishi uchun uning tarkibiga kiruvchi maydonlar tarkibi va joylashishi ketma-ketligi aniqlanib, ularni har biri ichida elementar yozuvlarning nusxasi deb ataladi. Yozuv ob’ektning biror bir elementi haqida to‘liq ma’lumotni ifodalaydi. Fayl (jadval) - bu bir xil tuzilmaga ega bo’lgan yozuvning nusxalar to‘plamidir. U o‘zicha har bir maydonda qiymatga ega. Har bir MB jadvali o‘zining birlamchi kalitiga ega bo’lishi mumkin. Birlamchi kalit deganda yozuvlar qaytarilmasligini ta’minlovchi maydon (polya) yoki maydonlar guruhi tushiniladi. Birlamchi kalit sifatida ishlatiladigan maydon yoki maydonlar guruhi bir xil yozuvga ega bo’lmaslik shartini bajarishi kerak. Boshqa maydonlarda bir xil yozuvlar takrorlanishi mumkin. Shu sabab ular birlamchi kalit bo’la olmaydi. Birlamchi kalit qisqa va sonli maydonlardan tashkil topishi maqsadga muvofiqdir. MB jadvaliga birlamchi kalitni kiritishdan maqsad, jadvaldagi ma’lumotlarni izlash, tartiblashtirish va tanlab olishda qulaylikni beradi. Birlamchi kalit kiritish yoki kiritmaslik foydalanuvchi tomonidan MB jadvali strukturasini tashkil qilishda aniqlanadi. Bosh jadval yordamida qaram jadvaldagi mos ma’lumotlarni chaqirishni ta’minlash uchun qaram jadvalda tashqi kalit tashkil qilinadi. “Bitta-ko’pga” bog‘lanish holatida tashqi kalit bosh jadvalda tashkil qilinadi. Birinchi va ikkinchi kalitlarni aniqlashda MBBT avtomatik ravishda jadvalda indekslarni quradi. 13. Ma’lumotlar bazasini sinflarga ajratish. Ob’ektlarni sinflarga ajratish deyilganda, barcha ob’ektlar to‘plamini birorta norasmiy belgi bo‘yicha qism to‘plamlarga ajratish tushuniladi. MBni ko‘pligini hisobga olib uni sinflarga ajratish belgilari xilma–xil. Hozirgi kunda MBni quyidagi sinflari ko‘p qo’llaniladi: • MB ma’lumotlarni tasvirlash shakliga qarab: video, audio, multimedia guruhlariga ajratish mumkin. • Video MB ma’lumotlarini ko‘rinishiga qarab o‘z navbatida matnli va grafik tasvirli bo‘ladi. • Matnli MB ma’lumotlarni strukturalashganiga qarab strukturalashgan, qisman strukturalashgan va strukturalashmagan MB ga bo‘linadi. • Strukturalashgan MB o‘z navbatida ma’lumotlarni modeliga qarab: ierarxik, tarmoqli, relyatsion, ob’ektli relyatsion, ob’ektga yo‘naltirilgan MBga bo‘linadi. • Bundan tashqari strukturalashgan MBlari statik va dinamik shuningdek, markazlashgan va taqsimlangan MBga bo‘linadi. • MBni foydalanuvchilar soniga qarab: bitta va ko‘p foydalanuvchili MBga bo‘linadi. • Ma’lumotlarni saqlanishiga qarab opеratsion va analitik bo‘ladi. • Iqtisodiy nuqtai nazardan, pulli va pulsiz MB ga bo‘linadi. • Murojaat qilish darajasiga qarab: ommabop va murojaati chеklangan MB ga bo‘linadi. 14. Ma’lumotlarni fizik va mantiqiy tavsifi. Ma’lumotlarni tavsirlash va ular orasidagi munosabat aloqalar o‘rnatish 2 xil bo‘ladi: Logik yoki mantiqiy; Fizik; Fizik tasvirlashda ma’lumotlar mashinani tashqi xotirasida saqlashi bilan farqlanadi. Mantiqiy tasvirlashda esa amaliy dasturchi yoki foydalanuvchi tomonidan ma’lumotlarni tasvirlash ko‘rinishi tushuniladi. 15. Ma’lumotlar bazasini uch bosqichli arxitekturasi. (shuningdek, 2-savolga qarang) 16. Ma’lumotlar bazasini loyihalash. Ma’lumotlarni loyihalashning uch bosqichi ▪ Konseptual ma`lumotlar bazasini loyihalash ▪ Logik ma`lumotlar bazasini loyihalash ▪ Fizik ma`lumotlar bazasini loyihalash Konseptual ma’lumotlar bazasini loyihalash - Korxonadagi barcha fizik mulohazalarni ma’lumotlar bazasi modelini qurish jarayoni. - Ma’lumot modeli bu foydalanuvchining alohida talablariga ma’lumotdan foydalanishni yaratish. - Konseptual model logik loyihalash bosqichi uchun axborotlarning asosi hisoblanadi. Logik ma’lumotlar bazasini loyihalash Korxonada ma’lum bir ma’lumot modeli asosida ma’lumot ishlatilgan modelini qurish jarayoni, lekin muayyan MBBT va fizik bo’limlar bundan mustasno. Konseptual model mantiqiy ma’lumotlar bazasi modeli uchun tartibga keltirilgan va tuzilgan model hisoblanadi. Fizik ma`lumotlar bazasini loyihalash Ikkilamchi saqlash bo'yicha ma'lumotlar bazasi amalga oshirishning tavsifini ishlab chiqarish jarayoni. Ma’lumotga samarali murojaatni tashkil qilishda bazalar o’zaro aloqasi fayl tuzilmalaridan foydalanishni tasvirlaydi. Bundan tashqari barcha o’zaro aloqadorlik chegaralari va xavfsizlik choralarini tasvirlaydi. Maxsus MBBTga mo`ljallangan. Informatsion tizimlarni loyihalash jarayoni yetarlicha murakkab masala. U ma’lumotlarning infomantiqiy modelini tuzishdan, ya’ni mohiyatni identifikatsiyalashdan boshlanadi. Keyin loyihalashning logik model protsedurasining quyidagi qadamlarini bajarish kerak bo‘ladi. 1. Ma’lumotlar bazasi jadvalining (asosiy jadval) har bir bog‘liqsiz mohiyatini (sterjen) tasvirlash va bu asosiy (bazaviy) jadval birinchi kalitini spetsifikatsiyash lozim. 2. Har bir assotsiatsiyani (“ko‘pga-ko‘p” va boshqa bog‘lanishlar) asos jadval ko‘rinishida tasvirlash. Bu jadvalda assotsiatsiya qatnashuvchilarni identifikatsiya qilish uchun tashqi kalitni ishlatish kerak. 3. Har bir xususiyatni tashqi kalit bilan asos jadval sifatida tasvirlash lozim. Jadvalning tashqi kalitiga va uning boshlang‘ich kalitiga qo‘yilgan cheklashlarni spetsifikatsiyalash lozim. 4. Avvalgi punktlarda qaralgan har bir belgilanishlarni tashqi kalit bilan asos jadval sifatida tasvirlash lozim. Shu turdagi har qanday tashqi kalitlarni cheklashlarni spetsifikatsiyalash lozim. 5. Har bir xossani mohiyatni ifodalovchi asos jadvalda maydon ko’rinishida tasvirlash lozim (bu xossa bilan aniqlanuvchi mohiyat tasvirlanadi). 6. Normallashning qandaydir prinsiplarini bevosita buzushning oldini olish maqsadida, normallash protsedurasini bajarish lozim. 7. Normallash jarayonida qandaydir jadvallarni bo’laklash jarayoni sodir bo’lsa, ma’lumotlar bazasining infomantiqiy modelini takomillashtirish lozim va sanab o‘tilgan qadamlarni takrorlash kerak. . Tranzaksiya haqida tushuncha. Tranzaksiyalarni boshqarish va ma'lumotlar bazasi yaxlitligi Ma'lumotlar bazalari bilan har qanday axborot tizimlarining ishlashi uchun eng muhim talablardan biri saqlangan ma'lumotlarni izchil, mantiqiy izchil holatda saqlashdir. Faqatgina ushbu talab bajarilganda, foydalanuvchilar uchun har qanday qiymatdagi ma'lumotlar. Ma'lumotlar bazasi, agar u ma'lumotlar bazasi uchun belgilangan barcha yaxlitlik cheklovlarini qanoatlantirsa (qondirsa) izchil (mos keladigan) holatda bo'ladi. Amalda esa, ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlar statik emas, balki vaqt o'tishi bilan o'zgarib tursa, bu talabni ta'minlash bir qator jiddiy qiyinchiliklar bilan bog'liq. Gap shundaki, ma'lumotlar ustida bir qator operatsiyalarni bajarishda, undagi ma'lumotlar mantiqiy jihatdan mos kelmaydigan, integral bo'lmagan holatda bo'lganida, ma'lumotlar bazasi holatidan qochish mutlaqo mumkin emas. Bir misolni ko'rib chiqing. Maʼlumotlar bazasida ikkita munosabat boʻlsin: ikki atributga ega Student_Name va GPA atributlariga ega boʻlgan Talaba munosabati va Talaba_Name, Kurs, Baho atributlari bilan Progress munosabati. Talaba munosabatlarining Average_ball atributining qiymati ma'lum bir talabaning u o'tgan barcha fanlar bo'yicha olgan baholarining o'rtacha qiymatidir. Agar hozir biz Progress munosabatiga ma'lum bir talabaning u o'tgan yangi fan bo'yicha olgan bahosi to'g'risidagi ma'lumotlarni kiritamiz, u holda progress munosabatiga tegishli yangi kortejni kiritishdan tashqari, TALABA sozlanishi va bu talaba uchun GPA atribut qiymati. Shubhasiz, bu ikki harakatning ketma-ket bajarilishi tufayli, ma'lumotlar bazasi mos kelmaydigan, mos kelmaydigan holatda bo'lgan vaqt bor, ya'ni. joylashganida Ma'lumotlar bazasida talabaning yangi bahosi kiritilgandan so'ng, talabaning GPA qiymati uning yangi haqiqiy qiymatiga mos kelmaydi. Bunday holat ko'pincha ma'lumotlar bazasi tarkibini o'zgartirganda sodir bo'ladi. Shunday qilib, saqlangan ma'lumotlar bo'yicha operatsiyalarni bajarish jarayonida ma'lumotlar bazasi bir izchil holatdan o'tadi boshqa konsensual davlat. Ushbu ikki holat o'rtasida ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlar mos kelmasligi mumkin. Bunday vaziyatlarning mumkin bo'lgan xavfi shundaki, tashqi sabablarga ko'ra (masalan, tizimning ishdan chiqishi) ma'lumotlarni o'zgartirish operatsiyasi oxirigacha tugallanmagan va ma'lumotlar bazasi mos kelmaydigan holatda qoladigan holatlar mavjud. Ma'lumotlar bazasida ma'lumotlar nomuvofiqligining yuzaga kelishining yana bir mumkin bo'lgan sababi bitta ma'lumotlar bazasining bir nechta foydalanuvchilari tomonidan ma'lumotlarni o'zgartirish operatsiyalarini bir vaqtning o'zida bajarishdir. Ma'lumotlar o'zgartirilganda ma'lumotlar bazasi bir izchil holatdan ikkinchisiga to'g'ri o'tkazilishini ta'minlash uchun DBMSda ishlab chiqilgan mexanizm tranzaksiyalarni boshqarish mexanizmidir. Tranzaksiya mexanizmining mavjudligi va qo'llab-quvvatlanishi ma'lumotlar bazasining rivojlanish darajasi, u tomonidan boshqariladigan ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlar yaxlitligi darajasi va ularning apparat va dasturiy ta'minotning mumkin bo'lgan nosozliklari va ma'lumotlari bilan ishlashda ziddiyatlarga chidamliligining muhim ko'rsatkichlaridan biridir. bir nechta foydalanuvchilar. Tranzaksiya ma'lumotlar bazasining mantiqiy ish birligi bo'lib, u bir butun sifatida bajariladigan va ma'lumotlar bazasini bir izchil holatdan ikkinchisiga o'tkazadigan ma'lumotlarni manipulyatsiya qilish bayonotlarining ketma-ketligidir. Bitimning shiori "hammasi yoki hech narsa". Bitim to'rtta muhim xususiyatga ega: •Atom, •Muvofiqlik, • Izolyatsiya va • Chidamlilik. Ular odatda AMICH xossalari deb ataladi (xususiyatlarning birinchi harflaridan keyin). Download 0.5 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||