6- amaliy mashg`ulot Mavzu

Reaksiyalar qaytmas bo’lishi uchun reaksiya natijasida gaz yoki qiyin eriydigan modda, noelektrolit yoki kuchsiz elektrolit modda hosil bo’lishi yoki katta miqdorda energiya ajralib chiqishi shart.
Ko’pgina reaksiyalar qaytar bo’ladi ya’ni bir vaqtning o’zida reaksiya ikki yo’nalishda boradi: Masalan; aA + bB ↔ cC + dD qaytar reaksiyani ko’rib chiqamiz:

Qaytmas (a) va qaytar (V) reaksiyalar tezligining va moddalar konsentratsiyasining o’zgarishi
To’g’ri (o’ngga boradigan) reaksiyaning tezlik konstantasini k₁ bilan belgilasak, bu reaksiya tezligining matematik ifodasi teskari (chapga boradigan) reaksiyaning tezlik konstantasini bilan belgilasak, u holda teskari reaksiya tezligining matematik ifodasi shaklida yoziladi.
Har ikkala reaksiya tezliklari tenglashganda ya’ni bo’lganda kimyoviy muvozanat qaror topadi. Tenglamalarning chap tomonlari o’zaro teng bo’lganligidan o’ng tomonlarining ham tengligi kelib chiqadi:
kimyoviy muvozanat holatidan kelib chiqadi.
Bu yerda [A], [B], [C], [D] - moddalarning muvozanat konsentratsiyalari; a, b, c, d-reaksiya tenglamalari bo’yicha moddalar oldidagi koeffitsiyentlar. K_M-muvozanat konstantasi.
Muvozanat konstantasining qiymati reaksiyaga kirishayotgan moddalarning tabiatiga va temperaturaga bog’liq bo’lib, ularning konsentratsiyasiga bog’liq emas.
Kimyoviy reaksiya tezligi va unga ta’sir etuvchi omillar.
aA+bB=cC+dD reaksiya uchun υ=k·[A]^a·[B]^b
C₁-moddaning boshlang’ich konsentratsiyasi; C₁-moddaning oxirgi konsentratsiyasi; Δt-reaksiya davom etgan vaqt.

-t₁ temperaturada reaksiya tezligi -t₂ temperaturada reaksiya tezligi
γ- reaksiya tezligining temperatura koeffitsiyenti t₁-boshlang’ich harorat t₂-oxirgi harorat
-t₁ temperaturada reaksiyaning davom etgan vaqti; -t₂ temperaturada reaksiyaning davom etgan vaqti; k₁,k₂-reaksiyaning tezlik konstantalari.

1. Reaksiya boshlanmasdan oldin moddaning konsentratsiyasi 1,6 mol/l bo’lib 5 minutdan so’ng uning konsentratsiyasi 0,2 mol/l ga teng bo’ldi. Reaksiya tezligini (mol/l·s) aniqlang. J: 4,67·10^-3 mol/l·s.

2. Reaksiya tezligi 0,03 mol/l·s ga teng. Moddaning boshlang’ich konsentratsiyasi 3,4 mol/l bo’lsa, moddaning reaksiyadan keyingi konsentratsiyasini aniqlang. Reaksiya 1,5 minut davom etgan J: 6,1 mol/l.
3. Reaksiya 3,5 minut davom etgan. Shu vaqt ichida modda konsentratsiyasi 7,3 mol/l ga o’zgargan. Reaksiya tezligini aniqlang. J: 3,476·10^-2 mol/l·s.
4. Reaksiya davomida moddaning konsentratsiyasi 6,8 mol/l dan 3,4 mol/l gacha kamaygan. Reaksiya 30 sekund davom etgan. Reaksiya tezligini aniqlang.
J: 0,1133 mol/l·s.
5. Ushbu reaksiyadagi 2NH₃→ N₂ + 3H₂ ammiakning hajmi 3 marta oshirilsa, reaksiya tezligi qanday o’zgaradi? J: 9 marta oshadi.
6. Vodorod xlorid (HCl) hosil bo’lish reaksiyasida vodorodning hajmini 3 marta xlorning hajmini 7 marta oshirsak, reaksiya tezligi necha marta oshadi? J: 21.
7. 2CO + O₂ = 2CO₂ ushbu sisteamada bosim 4 marta oshirilsa, reaksiya tezligi necha marta oshadi? J: 64.
8. Ammiak hosil bo’lish reaksiyasida bosim 3 marta oshirilsa, reaksiya tezligi necha marta oshadi? J: 81.
9. Ammiak hosil bo’lish reaksiyasida azotning konsentratsiyasi 3 marta vodorodniki 2 marta oshirilsa, reaksiya tezligi necha marta oshadi? J: 24.
10. 2NO + O₂ = 2NO₂ ushbu jarayonda NO ning konsentratsiyasi 7 marta oshirilsa, reaksiya tezligi nech marta oshadi? J: 49.
11. Temperatura koeffisenti 4 bo’lgan reaksion sistema temperaturasi 100 ⁰C dan 130 ⁰C gacha oshganda reaksiya tezligini hisoblang. J: 64.
12. Temperatura koeffisenti 2 bo’lgan reaksion muhit temperaturasi 30 ⁰C ga ortganda reaksiya tezligi necha marta oshadi? J: 8.
13. Agar reaksiyaning temperatura koeffisenti 3 ga teng bo’lsa, reaksiya tezligini 27 barobar oshirish uchun temperaturani qanchaga ko’tarish kerak? J: 30.
14. Temperatura koeffisenti 4 ga teng bo’lgan reaksiya tezligini 256 marta oshirish uchun temperaturani necha gradusga ko’tarish kerak? J: 40.
15. 20 ⁰C da reaksiya 9 minut davom etadi. γ=3 bo’lganda shu reaksiya 1 minut davom etishi uchun temperaturani nech gradusga o’zgartirish kerak? J: 40.
16. Temperatura 20 ⁰C dan 60 ⁰C ga ortganda reaksiya tezligi 81 marta ortgan. Reaksiya tezligining temperatura koeffisentini hisoblang. J: 3.
17. Reaksion muhit 50 ⁰C dan 30 ⁰C gacha sovutilganda reaksiyaning tezligi 16 marta kamaysa, reaksiyaning temperatura koeffisentini toping. J: 4.
18. Temperatura 20 ⁰C dan 50 ⁰C gacha ko’tarilganda reaksiya tezligi 27 marta ortgan. Reaksiya tezligining temperatura koeffisentini toping. J: 3.
19. 37 ⁰C da reaksiya 150 sekundda tugaydi. Shu reaksiya 47 ⁰C da qancha vaqtda tugaydi? γ=2. J: 75 s.
20. 10 ⁰C da reaksiya 10 minutda tugaydi. Shu reaksiya 50 ⁰C da qancha vaqtda tugaydi? γ=3. J: 7,4 s.
21. γ=3 bo’lgan reaksiya 40 ⁰C da 180 sekundda tugaydi. Shu reaksiya 60 ⁰C da qancha vaqtda tugaydi? J: 20 s.
22. Reaksiya 90 ⁰C da 30 sekund davom etadi. 70 ⁰C da esa 1,5 minutda tugaydi.
γ ni aniqlang. J: 1,74.
23. Kimyoviy reaksiyaning tezlik konstontasi 100 ⁰C da 6·10^-4 ga teng, 150 ⁰C da esa 14,6·10^-2 ga teng. Reaksiya tezligining temperatura koeffisentini hisoblang. J: 3.
24. Reaksiyaning tezlik konstantasi 140 ⁰C da 5,75·10^-4 ga, 180 ⁰C da esa 9,2·10^-3 ga teng. Reaksiya tezligining temperatura koeffisentini aniqlang. J: 2.
25. Reaksiyaning tezlik konstantasi 150 ⁰C da 9,2·10^-4 ga, 100 ⁰C da esa 2,875·10^-5 ga teng. Reaksiya tezligining temperatura koeffisentini hisoblang. J: 2.