6- мавзу. Ахлоқ ва қадриятлар фалсафаси (Этика)

Этика ва эстетика. Аввало, инсоннинг ҳар бир хатти–ҳаракати ва нияти ҳам 
ахлоқийликка, ҳам нафосатга тегишли бўлади, яъни муайян ижобий фаолият ҳам эзгулик (ички 
гўзаллик), ҳам нафосат (ташқи гўзаллик) хусусиятларини мужассам қилади. Айни пайтда, бу 
икки фанда баъзан бир тушунчанинг икки хил кўринишини учратиш мумкин. Чунончи, 
эстетикасидаги улуғворлик тушунчаси, ахлоқшуносликда қаҳрамонлик тарзида тавсифланади. 
Шунингдек, эстетикада илдизи ахлоқшуносликка бориб тақаладиган инсон ахлоқийлиги 
даражаси билан боғлиқ хулқий гўзаллик деган тушунча ҳам мавжуд.
Этика ва диншунослик. Этиканинг диншунослик билан алоқаси шундаки, ҳар иккала фан 
ҳам бир хил муаммо – ахлоқий мезон муаммосини ҳал этишга қаратилган. Чунки умумжаҳоний 
динлар вужудга келгунига қадар мавжуд бўлган маълум урф–одатлар ва қадриятлар муайян 
диний қонун–қоидаларга, муқаддас диний китобларга катта таъсир кўрсатган. Айни пайтда, 
динлар ҳам ахлоққа ана шундай таъсир ўтказганлар. 
Этика ва ҳуқуқшунослик.Этика ҳуқуқшунослик билан алоқаси узоқ тарихга эга. 
Маълумки, жуда кўп ҳолларда ахлоқ меъёрлари билан ҳуқуқ меъёрлари моҳиятан ва мазмунан 
бир хил бўлади. Шунга кўра, ахлоқни жамоатчилик асосидаги ҳуқуқ, ҳуқуқни эса 
қонунийлаштирилган ахлоқ деб аташ мумкин. Зеро, ахлоқшунослик билан ҳуқуқшуносликнинг 
тадқиқот объектлари кўп жиҳатдан ўхшаш, улар фақат ёндашув усули нуқтаи назаридан фарқ 
қилади. 
Этика ва педагогика. Педагогикадаги шахсни шакллантириш, тарбиялаш, таълим бериш 
жараёнларини панд–насиҳатларсиз, одобнома дарсларисиз тасаввур қилиб бўлмайди. Шу боис 
ахлоқшунослик ўзининг назарий ва, айниқса, амалий жиҳатлари билан педагогиканинг асоси 

---

58 
ҳисобланади. Зеро, маориф тизимидаги таълим–тарбия ўзини ҳар бир қадамда ахлоқий тарбия 
сифатида намоён қилади. 
Этика ва руҳшунослик. Қадимдаёқ ахлоқшуносликнинг руҳшунослик (психология) билан 
алоқаси алоҳида аҳамиятга эга бўлган. Зотан, бу иккала фан кишилар хатти–ҳаракати, феъл–
атвори ва майл–истакларини ўрганади. Лекин бу ўрганиш икки хил нуқтаи назардан олиб 
борилади: руҳшунослик у ёки бу хатти–ҳаракат, феъл–атвор, сабабий асос (мотив)ларнинг 
руҳий табиати ва шаклланиш шарт–шароитларини очиб беради, ахлоқшунослик эса 
руҳшунослик тадқиқ этган ҳодисаларнинг ахлоқий аҳамиятини тушунтиради.