6-7 laboratoriya ishi. Rangli usulda sinash ishdan maqsad

---

6-7 LABORATORIYA ISHI.  

 

RANGLI USULDA SINASH 

Ishdan  maqsad:  payvand  birikmalarini  rangli  nazorat  usullari  texnikasini 

о‘rganish. 

 

Ishning mazmuni 

Kapillyar  nazorat  qilish  usullari  suyuqliklarni  (penetrantlar)    nuqsonlar  ichiga 

kapillyar о‘tishiga va xar xil rang bilan tasvirlanishiga asoslangan. Kapillyar usullar 

rangli va lyuminessent turlarga ajratiladi. 

Rangli  defektoskopiY.  Rangli  defektoskopiya  usuli  mohiyati  quyidagilardan 

iborat.  Nuqsonlarni  aniqlash  maqsadida  yog‘dan  va  iflosliklardan  tozalangan 

payvand choki va chok atrofiga yuqori kapillyarlik xususiyatiga ega maxsus tarkibli 

va  qizil  rangga  ega  suyuqlik  surtiladi.  Kapillyarlik  kuchiga  ega  bо‘lgan  suyuqlik 

(qizil  bо‘yoq)  payvand  choki  nuqsonlari  –  mayda  tirqishlar  va  oraliqlarga  kirib 

joylashadi. Payvand choki yuzasidan qolgan qizil bо‘yoq ketkazilib, nuqsonlardagi 

qizil  bо‘yoqni  tortib  oluvchi  va  adsorblik  xususiyatiga  ega  bо‘lgan  oq  bо‘yoq 

surtiladi. Oq bо‘yoq fonida hosil bо‘lgan о‘ziga hos shakldagi qizil dog‘lar nazorat 

qilinayotgan payvand choki yuzasidagi nuqsonlarni aks etiradi (4.1-rasm).    

 

4.1-Rasm. Rangli defektoskopiya chizmasi: 

a – indikator suyuqligini surtish; b – ortiqcha indikatorni ketkazish; 

v – tortib oluvchi suyuqlikni (proyavitel) surtish; g – tortib oluvchi 

suyuqlikda (proyavitelda) dog‘larni hosil bо‘lishi. 

 

Bu usul legirlangan pо‘latlardan, qora va rangli metallar va ular qotishmalari, 

plastmassa va boshqa materiallardan iborat bо‘lgan payvand birikmalarini nazorat 

qilishda qо‘llash mumkin. Nazoratni barcha qoidalariga rioya qilinganda rangli usul 

yordamida chuqurligi 0,01mm dan yuqori va eni 0,001 mm gacha bо‘lgan yoriqlarni 

aniqlash  mumkin.  Bunday  nazorat  usuli  texnologiyasini  soddaligi,  arzonligi  va 

shuningdek  nazorat  qilinayotgan  detallarni  konstruksiyada  xar  qanday  holatda 

joylashishiga qaramay amalga oshirilishi bilan ajralib turadi.   

 

 

 

Lyuminessknt usul nuqsonlardagi penetrant dog‘larini yaxshiroq aks etishi uchun 

tarkibiga lyuminoforlar – ultrabinafsha nurida yarqiraydigan bо‘yoqlar qо‘shiladi.  

 

Jihoz va ashyolar 

1. Zanglamas pо‘lat, alyuminiy va magniy qotishmasidan iborat bо‘lgan payvand 

birikmalar namunalari – (3-4 dona).  

2. Magniy oksidi 100 g, moy (avtol) – 0,5 l, kerosin – 1l, alyumin oksidi – 50 g, 

bо‘yoqli eritma – 0,5 l.  

---

 

Ishni bajarish tartibi 

Rangli usulda nazorat qilinayotgan buyum yuzasidagi mayda nuqsonlarni aniqlash 

tabiiy yorug‘likda va apparatlar yordamisiz amalga oshiriladi. 

1.  Zanglamas  pо‘lat,  alyuminiy  va  magniy  qotishmalaridan  iborat  namunalar 

payvand  choklari  iflosliklardan  tozalanib  kistochka  yordamida  quyidagi  tarkibli 

qizil bо‘yoq surtiladi: aralashma quyidagi tarkibga ega kerosin 65%, transformator 

moyi 30%, skipidar 5%va «sudan-3» bо‘yog‘i 1 l. aralashmaga 10-15g. miqdorda 

tayyorlanadi.  

2. Chokga bо‘yoq surtilgandan sо‘ng 15-20 daqiqa vaqt davomida ushlab turiladi, 

keyin esa chok bо‘yoqdan tozalanib quritiladi.  

3. Quritilgan chok yuzasiga pulverizator yordamida alyumin oksidi purkalib issiq 

xavo  oqimi  yordamida  quritiladi.  Payvand  choki  yuzasidagi  qizil  rangli  chiziqlar 

yuzadagi darzlarni ichidagi qizil bо‘yoqni alyumin oksidi tortib olib darzlar shakli 

kо‘rinib qoladi.        

 

Hisobot mazmuni 

Xisobot о‘z ichiga tajriba tavsiri, о‘lchov natijalari va ish bо‘yicha xulosani oladi. 

 

Nazorat savollari 

1. Rangli nazorat usulining mohiyati nimadan iborat? 

2. Kapillyar usullarni qanday sohalarda qо‘llaniladi?