6-Ma’ruza. Qattiq eritmalar

Qattiq eritmalar hosil qiladigan sistemalar. Suyuq va qattiq holatlarda A va B komponentlar cheksiz eruvchanlikka ega bo’lgan holat diagrammasi V.13-rasmda keltirilgan. T_AC0T_B solidus chizig’idan pastda qattiq eritmalarning mavjud bo’lish sohasi joylashgan;

V.13-rasm. Qattiq holatda komponentlari cheksiz eriydigan sistemaning holat diagrammasi
T_Aa0T_B likvidus chizig’idan yuqorida suyuq eritmalar sohasi joylashgan. Solidus va likvidus chiziqlari orasida suyuq va qattiq eritmalarning birgalikda mavjud bo’lish sohasi joylashgan. M figurativ nuqta bilan belgilangan qotishmaning sovishini ko’rib chiqamiz. T_a haroratda a₀ nuqtada qattiq eritmaning kristallanishi boshlanadi va 2 fazalisistema hosil bo’ladi: у₀ takribli suyuqlanma u₃ tarkibli qattiq eritma bilan muvozanatda bo’ladi. T_a va T_c haroratlar intervalida erkinlik darajalar soni 1 ga teng (F=2–2+1=1) va har bir haroratga suyuq va qattiq eritmalarning ma’lum tarkiblari mos keladi. Masalan, b₀ figurativ nuqtadagi у0 tarkibli sistema 2 ta fazadan tarkib topgan: у1 tarkibli suyuq eritma (b₁ nuqta) va у₂ tarkibli qattiq eritma (b₂ nuqta).
Yelka qoidasiga binoan v₀ figurativ nuqta uchun;

bu yerda: m₀ – suyuqlanma massasi; m₁ va m₂ – suyuqlanma va qattiq eritmalarning massalari. Suyuqlanmaning to’la qotishi T_с haroratda sodir bo’ladi; bunda qattiq eritmaning у₀ tarkibi (С₀ nuqta) a₀ boshlang’ich suyuqlanmaning у₀ tarkibiga mos keladi.
Diagrammada muvozanatda bo’lgan 3 ta faza yo’qligi sababli va erkinlik darajasi nolga teng bo’lmagani uchun sovish egrisida gorizontal chiziqlar yo’q. Kristallanish yo’li M_a0b1с1 chiziq bilanifodalanadi.
Qattiq holatda cheksiz eruvchanlikka ega bo’lgan boshqa tur holat diagrammalari V.14(a,b)-rasmlarda keltirilgan. Ekstremal nuqtada suyuq va qattiq eritmalarning tarkiblari bir-biriga mos keladi. С nuqtadagi qattiq eritma xuddi toza modda kabi o’zgarmas haroratda suyuqlanadi, uning kimyoviy tarkibi doimo bir xil bo’ladi, lekin u kimyoviy birikma emas, balki qattiq eritmadir.