6-mashg’ulot Statistik tadqiqotni tashkil qilish va biostatistikaning asosiy usullari

Nisbiy va o‘rtacha miqdorlar

Statistik materiallarni jadvallarga jamlash orqali mutloq sonlar olinadi. Mutloq sonlar o‘rganilayotgan voqiyalarning umumiy sonini, ularning dinamikasida o‘zgarishini ko‘rsatadi.
Ammo ko‘pgina xollarda mutloq sonlardan foydalanib xulosalar chiqarish mumkin emas.
Ayniqsa o‘rganilayotgan xodisa va voqiyalarning kattaligini o‘zgarishini, sifatiy xususiyatlari va ayrim qonuniyatlarini vaqt va muxit oralig‘ida bir-biri bilan solishtirish va taqqoslashda mutloq sonlardan nisbiy qiymatlar keltirib chiqarilishi lozim
Nisbiy qiymatlar to‘rt turli bo‘ladi:
1. Intensiv ko‘rsatkich
2. Ekstensiv ko‘rsatkich
3. Aloqadorlik ko‘rsatkichi
4. Yaqqollik ko‘rsatkichi
Intensiv ko‘rsatkich ma'lum muxitdan kelib chiqqan xodisani shu
muhitda tarqalishini, ya'ni qancha marta uchrashini ko‘r
EKISTINZIV KORSATKICHLAR
satadi. qismining butuncha nisbatini yoki butunning qismlarga taqsimlanishini ko‘rsatadi.
ALOQADORLIK KO’RSATKICHI
ushbu ko‘rsatkichimiz xodisaning u bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan muxit orasida tarqalish darajasini ko‘rsatadi.
YOQQOLIK KO’RSATKICHI
Yaqqollik ko‘rsatkichlari har xil teritoriyada yoki muddatdagi bir jinsli ko‘rsatkichlarni bir-biriga nisbatini ko‘rsatadi.
O’RTACHA MIQDORLAR
Statistikada o‘rtacha qiymatlar juda xam katta ahamiyatga ega. Ular yordamida bitta son bilan, kuzatilayotgan voqyeaga umumlashtirilgan holda baho beriladi. O‘rtacha qiymatlarni olish uchun variatsion qator tuziladi. Voqyealar va xodisalar o‘z kattaliklariga qarab o‘sib yoki kamayib borish tartibida joylashtirilgan va ularning takrorlanish sonlari bilan birgalikda tuzilgan qatorga variatsion qator deyiladi.
Variatsion qatorlar 3 xil bo‘ladi. oddiy, guruxli, interval guruhli Sanitariya statistikasida eng ko‘p qo‘llaniladigan va foydalaniladigan kattalik bu o‘rtacha arifmetik qiymatlardir.
Variatsion qatordan o‘rtacha arifmetik qiymat (m), o‘rtacha kvadratik etish(G) va o‘rtacha xatolik (m), bir necha usullarda keltirilib chiqariladi.

1. 
   Oddiy usul. Variatsion qatordagi xar qaysi bir variantga bir martadan ko‘p takrorlanmaganda yoki barcha variantalar bir xil sonda takrorlanganda o‘rtacha orifmetik qiymat oddiy usul bilan topiladi.
   
2. 
   Vazn usuli. Bu usul har bir variantga bir necha bor takrorlanib kelganda, kuzatuvlar soni bir necha ko‘p bo‘lganda (30 dan ko‘p) qo‘llaniladi.
   
3. 
   Lahza usuli. O‘rtacha arifmetik qiymatni lahza usulida xisoblash variatsion qatordagi har bir variantga bir necha bor takrorlanib kelganda, kuzatuvlar soni ko‘p bo‘lganda hamda matematik xisoblashlarni soddalashtirish uchun qo‘llaniladi.
   

Biror bir xodisaning o‘zgarishi boshqa bir xodisaning o‘zgarishiga olib keladi.
Aloqadorlik ikki xil bo‘ladi: funksional va korreksion. Funksional aloqadorlik voqyealarni bevosita bir-biri bilan uzviy bog‘liqligini ko‘rsatadi. Bunda bir voqyeaning o‘zgarishi doimo ikkinchi
voqyeaning ma'lum kattalikdagi o‘zgarishi bilan sodir bo‘ladi.
Korreksion aloqada bir xodisaning o‘zgarishi, ikkinchi bir xodisani ma'lum miqdordagi o‘zgarishga olib keladi. Ammo bu o‘zgarish
doimo bir xil kattalikda bo‘lmaydi chunki bir xodisaning ma'lum miqdorda o‘zgarishi, faqat ikkinchi bir xodisaning o‘zgarishigagina bog‘liq bo‘lmay balki bir necha boshqa xodisalarning kattaligiga xam bog‘liq bo‘ladi.
Aloqadorlik korrelyasiya koeffitsienti bilan o‘lchanadi. Korrelyasiya koeffitsienti bor necha usulda xisoblab topiladi. Rang korrelyasiya koeffitsienti bu noparametrik usullardan biri bo‘lib, birinchi marta u Spirmen tomonidan taklif etilganligi uchun ham Spirmen usuli deb ataladi. Spirmen usulida korrelyasiya koeffitsienti quyidagi formula bilan hisoblanadi:

bu yerda
S- korrelyasiya koeffitsienti
d- ranglar orasidagi farq
h- juftlar soni

2. Juft korrelyasiya koeffitsienti (Pirson usuli).

Sonlardan tashkil topgan ikki taqqoslanayotgan qatorlar orasidagi korrelyasiya koeffitsientini xisoblash uchun qo‘llaniladi. Juft korrelyasiya koeffitsienti quyidagi formula orqali xisoblanadi:
bu yerda: r- korrelyasiya koeffitsienti
dx- birinchi qatordagi variantlarning shu qator uchun xisoblangan o‘rtacha qiymatdan farqi
dy- ikkinchi qatordagi variantlarning shu qator
uchun hisoblangan o‘rtacha qiymatdan farqi
Regressiya koeffitsienti
Бир белгининг катталигини маълум ўлчов бирлигига ўзгариш билан, иккинчи белгини катталигини шунга мос холда ўзгаришга регрессия дейилади.
Регрессия коэффициентини аниқлаш формуласи: