6-mavzu: Amaliy psixolog faoliyatining asosiy ko‘rinishlari

 
6.Diagnostik-korreksion ishning o`tkazish bosqichlari 
Psixologik xizmat doirasida alohida diagnostik ish, alohida korreksion ish 
haqida gapirish mumkin emas. Psixologik xizmatda diagnostik-rivojlantiruvchi 
yo`nalishlar ishning yagona yo`nalishlardir. D.B. Elkoninning ta'kidlashicha, 
bolalarni tanlash uchun, aniqlangan chetlashishlarni tuzatish maqsadida psixik 
taraqqiyotni nazorat qilishga yo`naltirilgan maxsus diagnostika zarur. Uning 
fikricha, taraqqiyotda bo`lishi mumkin bo`lgan chetlashishlarni ertaroq tuzatish 
uchun psixik taraqqiyotni nazorat qilish zarur. Amaliyotchi psixolog faqatgina 
diagnoz qo`yish bilan cheklanmasdan, keyingi rivojlanish dasturini ishlab chiqadi, 
o`zi bergan tavsiyalarning bajarilishini nazorat qiladi, korreksion va 
rivojlantiruvchi ishlarni o`zi ham olib beradi.

---

Amaliyotchi psixologning diagnostik-korreksion ishi murakkab faoliyat 
turlaridan biri bo`lib, maxsus psixologik tayyorgarlikni talab qiladi. Amaliyotchi 
psixologning diagnostik-korreksion faoliyati murakkab, javobgarlikni talab qilishi 
bilan birga, kam o`rganilgandir. Bu jarayon birinchi bo`lib, tarbiyasi qiyin va 
normal bolalarni o`rganishga bag`ishlangan pedalogik tadqiqotlarda L.S. 
Vo`gotskiy tomonidan qo`llangan. I. Shvantsara shaxs taraqqiyotini diagnostika 
qilishning bosqichli eksperimental-psixologik nuqtai nazarini taklif etadi. 
Bu bosqichlar quyidagilar:
1. Psixologga rasmiy iltimos. 
2. Psixologik muammoni aniqlash. 
3. Tadqiqot metodini tanlash. 
4. Psixologik diagnoz qo`yish. 
5. Amaliy tavsiyalar. 
Psixologning rasmiy iltimosga javob tarzidagi ishini birinchi nuqtai nazar 
sifatida psixologning yoki o`qituvchining tarbiyasi qiyin o`quvchiga nibatan 
ma'lum ijtimoiy talabiga javobini ko`rsatish mumkin. Bu holda o`quvchiga 
«tarbiyasi qiyin» tashxisi o`qituvchilar, tibbiyot xodimlari, voyaga yetmaganlar 
ishi bo`yicha nazorat xodimlari tomonidan qo`yilgan bo`ladi. Psixologning vazifasi
- qiyinchiliklarning sabablarini aniqlash va ularga mos tuzatish (korreksiya) 
metodlarini topishdan iborat. 
Eksperimental-psixologik tadqiqot o`tkazishdan oldin pedagog- tadqiqotchi 
bola bilan suhbatlashadi. Bunda u bola bilan ijobiy hissiy aloqa o`rnatib 
bajariladigan topshiriqning maqsad va vazifalarni tushuntirib beradi. Suhbat 
psixologik tadqiqot metodi sifatida bola haqida ma'lumot olishga imkon beradi. 
Suhbat oldindan tayyorlangan savollar asosida o`tkazilishi yoki ixtiyorsiz xarakter 
kasb etishi mumkin. Bunda tadqiqotchi suhbat jarayonida bolaga, uning oilasiga 
yoki tengqurlariga tegishli bo`lgan, bolaga yoqmaydigan savollarni bermasligi 
kerak. Suhbatda bola shaxsining xususiyatlari, o`zining jismoniy va psixik 
holatiga, ishchanligiga baho berishi aniqlanadi, tekshiruvchining ijtimoiy-madaniy 
darajasi, ma'lumoti, qiziqishlari, ehtiyojlari, o`zaro fikrlashuv qobiliyatlari 
aniqlanadi. Ba'zi hollarda suhbat psixoprofilaktik va psixoterapevtik maqsadlarda 
o`tkaziladi, bunda bola boshidan kechirayotgan qo`rqinch, xavotirlanish, o`ziga 
ishonmaslik kabi holatlar yo`qotiladi. Shunday qilib, tarbiyachi suhbat jarayonida 
tadqiqot oldiga qo`ygan vazifaga bog`liq ravishda bola hayoti haqida muhim 
ma'lumot olishi kerak. Eksperimental psixologik tadqiqot o`zining quyidagi shartli 
chizmasiga ega: 
Bolani eksperimental-psixologik o`rganish chizmasi 

---

Eksperimental vaziyatda bola beriladigan yo`l-yo`riq, ko`rsatmani tushunishi 
muhim rol o`ynaydi. Ko`rsatma tushunarli, bolaning yoshi va aqliy rivojlanish 
darajasiga mos bo`lishi kerak. Bola topshiriqni bajarishni boshlaganidan so`ng 
ko`rsatmani misollar bilan yoki qo`llab-quvvatlash bilan mustahkamlash zarur, bu 
esa sinaluvchida faoliyatga ijobiy munosabatni shakllantiradi. 
Tajriba jarayonida tadqiqotchi bola nimada qiynalayotganini aniqlaydi va 
unga yordamlashadi. Ko`rsatmaga kiritilgan barcha qo`shimcha va o`zgartirishlar 
haqidagi barcha ma'lumotlar oldindan tayyorlangan tadqiqot qaroriga yozib 
qo`yiladi. 
Eksperiment jarayonida olingan natijalarni puxta yozib borish keyingi sifatiy 
tahlilni yoritib beradi. A.Binening (1910) ta'kidlashicha, eksperimental-psixologik 
tadqiqotni o`tkazish uchun ruchka, ozgina qog`oz va ko`p chidam zarur. 
Tadqiqotchi u yoki bu olingan ma'lumotni iloji boricha tezroq qarorga yozib olishi 
kerak. Har bir tajriba qarori alohida qog`ozda bo`lishi lozim.