6-мавзу. Аудитда муҳимлик тушунчаси ва аудиторлик риски «МУҲимлик ва аудиторлик таваккалчилиги»

Ажралмас риск
14. Ажралмас риск баланс ёки операциялар тоифасининг моддий характерга эга бўлган бузилишларга мойиллигидан иборатдир. Ажралмас рискка бухгалтерия баланси ёки операциялар тоифасининг характери таъсир кўрсатади.
15. Ажралмас рискни баҳолаш аудиторнинг мижоз фаолияти хусусиятларини, унинг ташкилий тузилишини ва корхонани бошқариш тавсифномаларини билишига асосланади.
16. Аудитнинг умумий режасини тайёрлашда, аудитор ўз касбий малакасидан фойдаланиб, баланс моддалари ва молиявий ҳисобот кўрсаткичларига нисбатан ажралмас рискни баҳолаши керак.
17. Ажралмас рискни баҳолашда аудитор ўтган йиллар аудити материалларидан фойдаланиши мумкин, бунда у ана шу баҳоланган рискнинг текширилаётган йил учун ҳам тўғрилигига ишонч ҳосил қилиши керак.
18. Ажралмас рискка қуйидаги омиллар таъсир кўрсатиши мумкин:
18.1. Оддий ҳисоб-китобларга қараганда мураккаб ҳисоб-китобларда моддий жиҳатдан бузиб кўрсатиш эҳтимолининг даражаси катта бўлади.
18.2. Нақд пуллар ўғирланишга мойил бўлади.
18.3. Нисбатан барқарор ҳақиқий маълумотлардан иборат бўлган счётларга қараганда смета тахминларидан келиб чиқадиган суммалардан иборат бўлган счётлар рискнинг юқори даражасини юзага келтиради.
18.4. Технологик ютуқлар захираларнинг сезиларли ошишига сабаб бўлиб, ҳар қандай муайян маҳсулотни эскирган маҳсулотга айлантириши мумкин.
18.5. Инқироз ҳолатидаги тармоқда бўлган ва бизнесда кўпгина муваффақиятсизликларга учраган ҳамда етарли даражадаги оборот капитали эга бўлмаган мижознинг компания раҳбарияти молиявий ҳисоботни бузиб кўрсатишга мойиллиги бўлади.
Назорат риски
19. Назорат риски хўжалик юритувчи субъектда мавжуд бўлган ва мунтазам равишда қўлланадиган бухгалтерия ҳисоби тизими ва ички назорат тизими воситалари алоҳида олинган ёки умумий ҳолатда жиддий бузилишларни ўз вақтида аниқламаслиги ва уларни тузатмаслиги ва (ёки) бундай бузилишларнинг пайдо бўлишига тўсқинлик қилаолмаслик эҳтимолини ифодалайди.
20. Назорат риски хўжалик юритувчи субъектнинг бухгалтерия ҳисоби тизими ва ички назорат тизимининг ишончлилик даражасини тавсифлайди.
21. Аудитор ўз касб малакасидан фойдаланиб, аудит давомида хўжалик юритувчи субъектнинг назорат тизимини, назорат муҳитини ва алоҳида назорат воситаларини баҳолаши шарт.
22. Назорат воситалари рискини баҳолаш учун аудитор назорат воситаларини тест синовидан ўтказиши керак.
23. Назорат воситаларини тест синовидан ўтказиш қуйидагилардан иборат:
23.1. Молия-хўжалик операцияларини ўтказишни акс эттирадиган ҳужжатларни текшириш ва шу муносабат билан аудиторлик далилларини олиш назорат воситаларининг етарли тарзда фаолият кўрсатганлигини аниқлаш.
23.2. Тўғридан-тўғри ҳужжатлар билан тасдиғини олиш имкони бўлмаган ҳолларда, назорат воситаларининг фаолият кўрсатишига оид аудиторлик далилларини олиш мақсадида операцияларни расмийлаштириш устидан кузатувлар ва сўровномалар ўтказиш.
23.3. Назорат воситаларининг иш қобилияти тўғрисидаги маълумотларни олиш учун бошқа аудиторлик тартиб-таомилларининг натижаларидан фойдаланиш.
24. Назорат рискини баҳолашда аудитор, ўтган йиллар аудитининг материалларидан фойдаланиши мумкин,
бунда у ана шу тегишли назорат воситалари учун ўтган йилларда баҳоланган рискнинг текширилаётган йил учун ҳам тўғрилигига ишонч ҳосил қилиши керак.
25. Назорат рискини баҳолаш натижаларини аудитор аудитнинг умумий режасида акс эттириши керак.