6-mavzu. Boshqaruv qonunlari va tamoyillari

Vazirlik-bu o‘ziga tegishli tarmoqning xo‘jalik tizimida boshqarishning eng oliy bo‘ginidir. Vazirlik:

• 
  tarmoqning ahvoli, uni yanada rivojlantirish;
  
• 
  fan-texnika tarao‘qiyoti va ishlab chiqarish (xizmat)ning texnologik darajasi;
  
• 
  ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifati va uning raqobatbardoshligi;
  
• 
  ishlab chiqarilayotgan mahsulotga bo‘lgan ichki va tashqi talabni qondirish uchun mas’uldir. Vazirlikka O‘zbekiston Prezidenti tomonidan tayinlanadigan vazir boshchilik qiladi. Vazirlik zimmasiga yuklatilgan majburiyatlarning bajarilishi hamda vazirlik tizmidagi korxonalar, tashkilotlar va muassasalar faoliyati uchun vazir tqliq javobgardir.
  

Vazirlikda vazir (rais), uning o‘rinbosarlari va vazirlikning boshqa rahbar xodimlaridan iborat kollegiya tuziladi. Kollegiya o‘z majlislarida tarmoqni rivojlantirishga, korxonalarga amaliy rahbarlik qilishga doir asosiy masalalrni ko‘rib chiqadi, quyi organlar rahbarlarining hisobotini tinglaydi. Kollegiya qarorlari vazir buyrugi bilan amalga oshiriladi.
Boshqarish amaliyotida tarmoqlararo xarakterdagi zarurat, ya’ni turli tarmoqlar uchun umumiy bo‘lgan bir qancha maxsus vazifalarni amalga oshirish zarurati kelib chiqadi. Tarmoqlararo xarakterga ega bo‘lgan maxsus masalalar bo‘yicha bunday koordinatsion rahbarlikni maxsus kompetentsiyaga ega bo‘lgan organlar, ya’ni Davlat qqmitalari amalga oshiradi.
Davlat qo‘mitalari - bu vazirlik va idoralarning faoliyatini tartibga solish, nazorat qilish va muvofiqlashtirish yo‘li bilan sotsial-iqtisodiy rivojlanishga rahbarlik qilishga mo‘ljallangan markaziy tarmoq boshqaruv organlaridir. Qqmitaga O‘zbekiston Prezidenti tomonidan tayinlanadigan rais boshchilik qiladi.
Bugungi kunda Respublikamizda 18 ta vazirlik va 13 ta Davlat qo’mitalari mavjud. (1-ilovaga qarang).
Kontsern - bu ishlab chiqarishning diversifikatsiyasi (o‘zgarishi, xilma-xilligining ko‘payishi) asosida tarkib toradigan yirik, ko‘p tarmoqli korporatsiyadir. Uning tarkibiga turli tarmoqlar (sanoat, transport, savdo, bank sohasi)ga tegishli korxonalar ixtiyoriy asoslarda kiradi. Bunday korxonalar orasida o‘zaro kooperatsiyalashgan turgun aloqalar mavjud bo‘lib, ular kontsern rivoji yo‘lida:

• 
  umumiy moliyaviy resurslardan;
  
• 
  yagona ilmiy-texnik imkoniyalardan mushtarak foydalanadilar.
  

Kontsern, qoidaga ko‘ra, ishlab chiqarish belgilariga qarab tuziladi
va yagona xo‘jalik majmui hisoblanadi. Kontsern faoliyati tashkil etish maqsadida boshqarish tizimi yaratiladi, bunda kontsern tarkibida kirgan har bir qatnashchi o‘z vakolatlari va vazifalarining bir qismini, shu jumladan.Davlat idoralari bilan o‘zoro munosabatlarda manfaatlarini himoya qilishni ham ixtiyoriy ravishda boshqa korxona va tashkilotlarga beradilar.
Kontsernlar ayniqsa pirovord mahsulot ishlab chiqarish va sotishda o‘zoro bogliq texnalogik jarayonlar, chuqur ichki koopiratsiya mavjud bo‘lgan tarmoqlar uchun hosdir. Eng yirik kontsernlar qnlab va yuzlab korxonalarni, shu jumladan:

• 
  mahsulot sotadigan;
  
• 
  xizmat ko‘rsatadigan;
  
• 
  moliya;
  
• 
  sugurta;
  
• 
  ilmiy-tadqiqot va boshqa firmalarni birlashtiradi.
  

O‘zbekiston Respublikasida 1992 yilning o‘rtalaridan boshlab qator tarmoqlarda kontsernlar tashkil etila boshlandi. Bu:

• 
  neft va gaz sanoatida - “O‘zneftgaz qurilish” o‘zbek davlat kontserni;
  
• 
  qurilishda - “O‘zqurilishmaterial” o‘zbek davlat kontserni;
  
• 
  Farmatsevtika sanoatida - “O‘zfarmsanoat” o‘zbek davlat - aktsionerlik kontserni;
  
• 
  Oziq-ovqat sanoatida - “O‘zoziq-ovqatsanoat” o‘zbek davlat kontserni;
  
• 
  Matbuotda - “SHarq” nashriyot - matbaa kontsernlari va hokazolardir (2-ilovaga qarang).