6 Mavzu: Estetikaning asosiy kategoriyalari. San`at. San`at turlari. Режа

6 Mavzu: Estetikaning asosiy kategoriyalari. San`at. San`at turlari.
Режа:

1. 
   Asosiy estetik kategoriyalar.
   
2. 
   San`at va uning mohiyati, asosiy turlari.
   
3. 
   Badiiy adabiyotda uslub (metod) va yo`nalishlar.
   

Mavzuga doir tayanch tushunchalar: go`zallik, ulug`vorlik, kulgililik, fojeaviylik, realizm, romantizm, makon san`ati, vaqt san`atu, vaqt-makon san`ati


Foydalanishga tavsiya etiladigan adabiyotlar ro’yxati:
1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. -T.: “O’zbekiston”, 2012-yil.
2. Abdulla Sher, B.Husanov, E.Umarov. Estetika. (Uslubiy qo’llanma),-T.: Universitet, 2014
3.Kagan M.Estetika kak filosofskaya nauka. 1997.


1. Estetikaning asosiy kategoriyalari 4 ta.

1. 
   Go`zallik kategoriyasi.
   
2. 
   Ulug`vorlik kategoriyasi.
   
3. 
   Kulgulilik kategoriyasi.
   
4. 
   Fojeaviylik kafedrasi.
   

Go’zallik - bu asosiy estetik qadriyat bo’lib, uni idrok etish qobiliyati esa estetik sub’ektning asosiy qismidir. Bu xususiyat estetik ong va uning qismlariga ham taalluqlidir. Estetik his - tuyg’u, eng avvalo, go’zallikni his etish jarayonini anglatadi. Go`zallikning 5 ta sharti mavjud:
1 Me`yor
2 Predmetning yaxlitligi
3 Ranglarning uyg`unligi
4 Predmetning maqsadga muvofiqligi
5 Estetik formada ekanligi
Ulug`vorlik – so`ssiz buyuk, salmog`i bo`yicha ulkan narsalar. Ulug`vorlik – estetik va ahloqiy sifatlar kasb etib, amaliyotda ko`’ qo`llaniladigan estetik tushunchadir. Ulug`vorlik ko`lami go`zallik ko`lamidek cheksizdir.
Fojeaviylik – hayotda og`ir baxtsiz, ko`pincha o`lim bilan tugaydigan xodisalarni ifoda etadi. Aristotelg’ o`z davridayoq fojeaviylik ko`p kishilarda achinish ruhini uyg`otadi, ularni dahshatga soladi va KATARSIS (ruhiy musoffolik) bilan tugaydi.
Kulgulilik – fojeaviylikdan farq qilib insonlardag nomunosib xarakatlar, qusurlar shuningdek kishilarning ijtimoiy hayoti va turmushdagi salbiy holatlar ustidan kuladi.
2. San`at voqelikning badiiy timsollar vositasi bilan olamni idrok etish yoki ijodiy aks ettirishini anglatadi.
San`at 3 ta muhim fuknktsiyani bajaradi.
1 Voqelikni bilish
2 Estetik ehtiyoj va didni qondirish va taraqqiy ettirish
3 Siyosiy va ahloqiy jihatdan tarbiyalash
Sanh`at turlari:
1 Makon (statik) san`atiga: arxitektura, haykaltaroshlik, rassomlik, grafika.
2 Vaqt (dinamik) san`tiga: musiqa, badiiy adabiyot
3 Vaqt makon (sintetik) san`atiga: kino, teatr, tsirk, opera.
Sanhatning hilma-hil turlarga bo`linishiga sabab sanhatning bir turi voqelikni to`la ifodalab bera olmaydi. Ularning har biri mustaqil va o`ziga xos va betakror bo`lib, voqelikning muayyan bir tomonini bevosita aks ettiradi. O`sha san`at turi u yoki bu insoniy xis tuyg`ularni ifodalashda boshqa turlarga nisbatan ustivor o`rin egallaydi va ayni paytda muayyan cheklanganlik hususiyatiga ega.
3. Badiiy adabiyot so`z orqali namoyon bo`ladi. So`z san`ti ikki: og`izaki va yozma ko`rinishga ega. Og`zaki adabiyotni idrok etish odatda jamoaviy tarzda sodir bo`lsa, yozma adabiyot idroki yakka, shaxsiydir.
Badiiy adabiyot o`z navbatida quyidagi janrlar bilan farq qiladi:
- Epik (xalq eposi, doston, roman,qissa)
- Lirik (qasida, tuyuq, ruboiy, g`azal, shehr)
- Dramatik turda (fojia, tragediya, komediya, drama)
Metod – grekcha so`z bo`lib, biror narsaga olib boradigan yo`l. Keng mahnoda olganda metod, hayotiy xodisalarga yondashish uslubi, shu hodisalarni anglash va tushuntirishning asosiy printsipidir.
San`atda realizm va romantizm metodlari mavjud.
Realizm – badiiy metord bo`lib, voqelikni obhektiv aks ettiradi.Realizm vakillari: Balzak, Shenkspir, Servantes, Lev Tolstoy.
Romantizm – narsa, jarayon, voqea-hodisalarni bo`rttirib ko`rsatadi. Romantizm vakillari: Gyugo, Bayron, Bayron,