6-mavzu: maktabgacha ta’lim muassasalarida iqtisodiy tarbiya berishda sharq mutafakkirlari fikrlaridan foydalanish reja

Bolalar xuquqlarini ximoya qilish to‘grisidagi Konvensiya54ta moddadan iborat.43–54moddalarda hukumatlar va umuman kattalar birgalikda qandayqilibbolalarning huquqlarini to‘la ta’minlashlari haqida bayon etilgan.O‘zbekiston Respublikasi Bola huquqlari to‘g‘risidagi konvensiyaga 1992 yil 9 dekabrda qo‘shilgan

1-modda.18 yoshga to‘lmaganhar bir insonushbuKonvensiyadaqayd etilganbarchahuquqlargaega.

2-modda. Insonningirqi,dini,qobiliyatlari,u nimadeb o‘ylashiyoki so‘zlashidanqat’i nazar,Konvensiyahar bir insonganisbatanqo‘llaniladi.

57
3-modda. Bolalarbilanish olib boradiganbarchatashkilotlarhar birbolauchun barchayaxshiliklarniqilishgaintilishilozim.

4-modda.
DavlatushbuKonvensiyadae’tirofetilganbolalarhuquqlariniamalgaoshirishuchun

barchachora-tadbirlarniqo‘llashishart.

5-modda. Davlat bolaning rivojlanib borayotgan qobiliyatlariga muvofiq ravishda uning tarbiyasi bo‘yicha ota-ona va kengaytirilgan oilaga tegishli huquq va majburiyatlarni shunday hurmat qilishi

darkorki, bolalar tobora ulg‘ayib borishi sari o‘z huquqlaridan to‘g‘ri foydalanishga o‘rganib borishsin.

6-modda Har bir bola yashash uchun ajralmas huquqqa ega va davlat bolaning omon yashashi va sog‘lom rivojlanishini ta’min etishga majbur.

7-moddaBolatug‘ilganzahotiism bilanatalishhuquqigaega. Bola fuqarolik olish va, iloji boricha,

o‘z ota-onasi kimligini bilish, shuningdek, ularning g‘amxo‘rliklaridan bahramand bo‘lish huquqlariga

egadir.

8-moddaDavlatbolalarningism, fuqarolikva oilaviyaloqalargamansubhuquqlarinihurmatqilishlozim.

9-modda. Bolao‘z ota-onasidanayrilishimumkinemas, shundaychorabolaningmanfaatlaridaqo‘llanilganholatlarbundanmustasno.Masalan, ota-ona bolagashafqatsizbo‘lishiva g‘amxo‘rlikqilmasligi holatlari. Bola, shuningdek, ota- onasining bittasi yoki har ikkovidan ayrilgan hollarda, qachonki bu bolaga zarar yetkazmasa, ularning ikkalasi bilan ham aloqalarini saqlab qolish huquqigaega.

10-moddaBolava uning ota-onasioilanibirlashtirishyoxud bolabilanota-ona o‘rtasidagishaxsiyMunosabat va to‘g‘ridan to‘g‘ri aloqalarni bog‘lab turish maqsadida har qanday mamlakatni tark etish va o‘z mamlakatiga qaytib kelishga ruxsat berilishi darkor.

11-moddaDavlatbolalarningmamlakatdannoqonuniyolib ketilishigabarhamberishuchun barcha тegishlichora-tadbirlarniqo‘llashgamajbur.

12-modda Bola o‘z qarashlarini erkin ifoda etish huquqiga ega, binobarin, ana shu bolaga taalluqlihar qandaymasalanihaletish chog‘idauning ushbuqarashlarihisobgaolinmoglozim.

13-moddaBolao‘ziningqarashlariniifodaetish, axborotolish,
chegaralardanqat’i nazar,axborotva g‘oyalarniuzatishhuquqigaega.

Bolaningbundayharakatlariuning o‘zigaham, boshqaodamlargaham zarar yetkazmasligi lozim.

14-modda Bola o‘ziga yoqqan narsa to‘g‘risida o‘ylash va unga ishonish, o‘z diniga amal qilish huquqiga ega, binobarin bu bilan u boshqa odamlar huquqlarini buzmasligi darkor. Ota-ona bolaga бunday masalalarni tushuntirib berishlari kerak.

15-modda Bola, qachonki bu boshqa odamlarning huquqlarini buzmasa, boshqa kishilar bilan uchrashish va uyushmalarga kirish yoxud ularni tashkil etish huquqiga ega.

58
16-moddaBolalarshaxsiyhayotga ega bo‘lishhuquqigaega. Qonun ularning turmushi va oilaviy hayotini, shuningdek, o‘z yozishmalarigaaralashuvdan himoyalashi, tuhmat va bo‘htonlardan muhofazalashi lozim.

17-modda Bolalar ommaviy axborot vositalari orqali ishonchli axborot olish huquqiga egadirlar. Televideniye, radio va gazetalar bolalarga tushunarli bo‘lgan turli axborotlarni taqdim etib, bolalarga zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan materiallarni tarqatmaslik choralarini ko‘rishlari darkor.

18-modda Ota-ona birgalikda bola tarbiyasi uchun asosiy javobgarlar hisoblanadi va har bir bola uchun eng qulay sharoitlarni yaratib berishdan kelib chiqadi, davlat esa bu borada ularni qo‘llab- quvvatlashishart. Davlatbolanitarbiyalashdaota-onagategishlichayordam ko‘rsatishizarur.

19-modda Davlat ota-ona yoxud bola uchun g‘amxo‘rlik qiluvchi boshqa

shaxslar tomonidan bolaga нisbatanyomon muomaladabo‘lishninghar qandayshaklidanuni himoyaetishi оldi olinishini ta’minlashi darkor.

20-modda O‘z oila muhitida tarbiya ko‘ra olmaydigan bolalar to‘g‘risida ularning dini,madaniyati va tilini hurmat qiladigan kishilar tomonidan tegishli parvarish va g‘amxo‘ rlik ko‘rsatilmog‘i lozim.

21-moddaBolaniasrabolish paytidabirinchinavbatdabolaningeng yaxshimanfaatlaridankelibchiqishzarur.Bolanio‘zyurtidayoxud

boshqamamlakatdayashash shartibilanasrabolinishibir xil qonun qoidalarasosidaamalgaoshirilishidarkor.

22-modda Mamlakatga qochoqlar sifatida kelgan yoxud qochoq maqomini olishga intilayotgan bolalar ushbu mamlakatda tug‘ ilib o‘sgan bolalar bilan teng huquqlarga ega bo‘lishlari lozim.

23-moddaHar qaysi turdaginogironbola alohidaparvarish,ta’limva tayyorgarlikdanfoydalanishhuquqlarigaega, bundan. Maktab intizomi bola huquqlari inobatga olish va uning qadr-qimmatini hurmatlash asosida ta’min etilishi lozim. Badavlat mamlakatlar xalqaro hamkorlikni yo‘lga qo‘yib, bolalarga shunday sharoitlarni yarata olmaydigan qashshoq davlatlarga bunga erishishga ko‘maklashishlari darkor.

29-moddaTa’lim har bir bolaningshaxsiva qobiliyatlarieng to‘lahajmdarivojlanishigayo‘naltirilganbo‘lishi kerak. Ta’lim bolani erkin jamiyatda o‘z ota-onasiga, madaniy o‘ziga xosligiga, til va qadriyatlariga, o‘zgalarning madaniy an’analari va qadriyatlariga hurmat ruhida tarbiyalamog‘i shart.

30-modda Kichik millatga yoki tub aholiga mansub bo‘lishidan qat’inazar, bolalar o‘z madaniyati va ona tilidan foydalanish hamda o‘z diniga e’tiqod qilish huquqiga ega.

31-modda Har bir bola dam olish, bo‘sh vaqtini mazmunli o‘tkazish hamda madaniy va ijodi hayotda ishtirok etish huquqiga ega.

32-moddaBolaga uning sog‘lig‘i, ta’lim olishiva

rivojlanishigatahdidsoladiganishlartopshirilgantaqdirda,davlat uni bundayishlardanhimoyalashidarkor.

59
33-

moddaDavlatbolalarnixavfligiyohvandmoddalarta’siridanhimoyaqilishusullarinita’

min etmog‘i shart.
34-
moddaDavlatbolalarnishahvoniymaqsadlardafoydalanishningbarchashakllaridanhi
moyaetishi darkor.

35-modda Davlat bolalarni o‘g‘irlash, sotish va kontrabanda qilishning oldini olishga qaratilgan barcha imkoniyatlarni jalb etishga majbur.

36-moddaBolalaro‘zlariningfarovonliklarigaoid har qandayjihatlargaziyon yetkazishimumkinbo‘lganhar qandayharakatlardanhimoyalanishhuquqigaega.

37-modda Birorta bola, u noqonuniy harakatlarga yo‘l qo‘ygan taqdirda ham, qiynoqlar, shafqatsiz muomalaga duchor etilmasligi kerak. Ozodlikdan mahrum etilgan har qanday bola kattalardan ajratib saqlanish hamda o‘z oilasi bilan aloqa bog‘lab turish huquqiga ega.

38-moddaDavlat15 yoshga to‘lmaganbirontab bolaqurollikuchlarsafigaxizmatgachaqirilishigayo‘l qo‘ymasligishart. Qurolli mojarolardan jabrlangan bolalarga g‘amxo‘rlik qilishni va ularni himoyalashni ta’minlash zarur.

39-modda Davlat shafqatsiz muomala, qiynoqlar yoki qarovsizlikdan jabrlangan bolani, uning sog‘ayishi va o‘z qadr-qimmatini tiklashini ta’minlash maqsadida, tegishlicha davolashni ta’min etishi shart.

40-modda Qonunni buzganlikda nayblangan bola huquqiy va boshqa turdagi yordamdan foydalanish huquqiga ega. Bola faqat o‘ta jiddiy jinoyat qilgan vaziyatdagina uni ozodlikdan mahrum etish qarori qo‘llanishi ma’quldir.

41-modda Biror alohida mamlakat qonunchiligining me’yorlarimazkur Konvensiyada belgilangan bola huquqlarini himoyalash bilan bog‘liq me’yorlardan ustun hisoblangan taqdirda, ustun turuvchi me’yorlar qo‘llanadi.

42-modda Davlat kattalarni ham, bolalarni ham mazkur Konvensiyada belgilangan huquqlar bilan keng ko‘lamda tanishtirishni ta’min etishi darkor.