6-mavzu: Metallarni qirqish

6-mavzu:
Metallarni qirqish

Materialning bir qismini zagotovkadan (metall list yoki po’lat va h.k.) ajratish jarayoni qirqish deb ataladi. Qirqish jarayoni qirindi chiqarib yoki qirindisiz bajarilishi mum-kin.

Q irindi chiqarib qirqish tokarlik vintqirqar dastgohlarda, chilangarlik arralarida yoki gaz-elektr payvandlash asboblarida bajariladi. Profilli metall, silindrsimon detal zagotovkalari qo’l arra bilan qirqiladi. Arraning qirquvchi qismy U 10A va X 6 VF rusumli po’latdan tayyorlanadi. Mexanik va chilangarlik qaychilarida metallni qirindi chiqarmasdan qir-qish mumkin, bunda material qaychining yuqori va pastki tig’lari orasiga qo’yiladi (109-rasm).
Yuqorigi keskich tig’ metallga botib uni qirqadi. Shuni yodda tutish lozimki, material qancha qattiq bo’lsa, tig’ning o’tkir-lik burchagy r douncha katta bo’lishi, ya’ni yumshoq metallar uchun (**ys va b.) 65°, o’rtacha qattiqlikdagilari uchun 70°—75°, qattiqlari uchun 80°—85° bo’lishi kerak. Ishqalanishni kamayti-3° burchak ostirish maqsadida tig’ning orqa burchagini a=1,5' da o’tkirlanadi.
Qaychilar U7, U8 rusumli po’latdan tayyorlanadi. Tig’larning yon sirtlari ( SES3 52—58 qattiqliqda toblanadi va o’tkirlanadi.
Oddiy dastakli qaychilar 0,5—1 mm qalinliqdagi rangli me-tallarni qirqish uchun qo’llaniladi. Ularning qirquvchi tig’lari to’g’ri va egri shaklda tayyorlanadi (110-rasm, a). Kesuvchi tig’lar-ning joylashishi bo’yicha o’ng va chap qaychilar bo’lishi mumkin. O’na-qay qaychi kesuvchi elementidagi chig’iriq o’ng tomondan, chapaqay qay-chidaesa chap tomondan chigirilgan bo’ladi.
O’nakry qaychi bilan materialni chap chetidan soat mili yo’nalishi-da qirqiladi, bunda zagotovkadagi reja izlari doimo ko’rinib tura-di (110-rasm, b). Chapaqay keychida materialNi o’ng chegidan soat yo’nali-shiga qarama-qarshi yo’nalishda qdadpi mu&yshn (110-rasm, v).
Bunday qaychi bilan qirqishda materialni buklab reja izlarini doimo nazorat qilib turish chilangarga noqulay. Shuning uchun listlar to’g’ri chiziq yoki egrilik (aylana) bo’yicha o’naqay qaychilar bilan qirqiladi.
Qaychilarning uzunligi 200, 250, 320, 360 va 400 mm, kesuvchi tig’i sharnirgacha 55-65, 70-82, 90-105, 100-120 va 110-130 mm bo’ladi. 111-rasmda qaychini o’ng qo’lning to’rtga barmog’i bilan kaftga qo’yib, u bilan metallni qirqish ko’rsatilgan.
To’g’ri chiziq ostida qirqishda qo’l qaychilaridan foydalaniladi. Bu hodda listni qaychining bitta dastasini giraga qisib, ik-kinchi dastasini bosib qirqiladi (112-rasm, a).
Sanoat qaychisi o’zining kattaligi bilan oddiy qaychilardan ajralib turadi. Bunday qaychi bilan 3 mm. gacha qalinlikdaga distlarni qirqish mumkin. Qaychining ostki dastasi giraga yoki yog’och asosga mahkam kdnsib qo’yiladi (112-rasm, b, v).
Stolkeychilariningunumdorligikam. Shuninguchunkatga Partiyadagi zagotovkalarni qirqrshda ulardan foydalanilmaydi.

Kichik o’lchamli kuchaytirilgan qaychilardan diametri 2,5 mm.gacha bo’lgan simlarni qir-qishda foydalanilada (113-rasm). Ularning o’lchamlari oddiy qaychining o’lchamidan katta emas. Qaychi dastasini giraga qisib dastani harakatga keltirish bilan metall qirqiladi. Ishchi dasta ikkita ketma-ket birikkan richaglar tizimidan iborat. Qaychi-ning pichoqlarini almashtirish, ular bilan diametri 8 mm. gacha bo'lgan simlarni kesish mumkin.
Richagli qaychilar qalinligi 4 mm. gacha bo’lgan po’lat, 6 mm. gacha qalinlikdagi alyumin va jez listlarni qirqishda qo’llaniladi(114-rasm).

Jodi qaychi keng tarqalgan bo’lib, undan 1,5—2,5 mm qalinlik-dagi listlarni (po’lat, dyuralyumin va b.) qirqishda foydalaniladi (115-rasm). Jodi qayChi cho’yandan yasalgan stanina (1) va stoldan (2) iborat. Qaychi stoliga qo’zgalmas pi-choq (7) o’rnagilgan. Yuqoridaga pichoqning (4) egri chiziqli kesuvchi tiga pichoq ushlagichga (5) mahkam-langan bo’lib, u muvozanatlagichga (6) ega. Listni (3) kesish vaqgida uni yonlama tirgakqa (8) jips qo’yib, keskichli dastani pastga bo-siladi, natijadalistqirkdpadi.


Q iya pichoqdi (gilo-. tinli) qaychilar bilan 32 mm. gacha qalinliqsagi me-tallarni qirqish mum-kin.
Tirgakli og’ma pi-choqli qaychi zagotovkani yuqori darajadagi aniqlikda qirqish imkonini beradi. U ostki qo’zg’almas va ustki 2°—6° bur-chakostvdaog’ibjoylashgan qo’zg’aluvchi pichoqga ega (116-rasm). Oyetki pichoq stolning (1) orqa qismiga ajratilgan. Tirsakli val (2) elektryuritgichdan (4) tasma orqali aylanma harakat oladi, ikki ekssentrik (3) sirg’algichga ilgarilama-qaytma harakat uzatadi. Bunday qaychida listni stol kronshteyniga (6) qo’yib, qisqich (5) bilan bosib qirqiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. J.R.Kulmuxamedov. Chilangarlik ishlari. -Toshkent: O’qituvchi, 2003.
2. Chilangarlik ishlari buyicha amaliy ishlar. -M.: VO’sshaya shkola, 1999.
3. Spravochnik molodogo slesarya po texnicheskomu obslujivaniyu i remontu avtomobiley. -M.: VO’sshaya shkola, 1989.
4. V.M.Berkov. Texnik O’lchov. (albom) -M.: VO’sshaya shkola, 1983.
5. N.I.Maknenko. Chilangarlik ishi umumiy kursi. -M.: VO’sshaya shkola, 1998.
6. V.S.Starichkov. Slesarlik ishlari buyicha amaliyot. -M.: Mashinostroyeniye, 1983.
7.V.A. Skakun. Chilangarlik ishiga O’rgatish buyicha qo’llanma. -M.: VO’sshaya shkola, 1982.