6-Mavzu: Monoduragay chatishtirish. Allel bo’lgan genlarning o’zaro ta’siri, ko’pallellik

Monoduragay chatishtirish. Mendel dastlab tahlil uchun faqat bitta alternativ belgisi bilan farq qiluvchi ya’ni sariq va yashil rangli no‘xatlarni olib, ularning avlodlarida belgilarning qanday paydo bo‘lishini kuzatdi. Sariq va yashil no‘xatlarni chatishtirilganda birinchi bo‘g‘inidagi duragaylarning barchasi bir xil, ya’ni sariq rangli bo‘lib chiqdi. Bunday chatishtirishdan chiqqan natijani tahlil kilib birinchi avlodda belgilarning bir xillilik qonunini yaratdi. Birinchi avlodda paydo bo‘lgan sariq rangni dominant belgi, yuzaga chiqmagan yashil rangni esa retsessiv belgi deb atadi. Mendelni yashil belgining kelgusi avlodlarda paydo bo‘lishi yoki bo‘lmasligi qiziqtirdi. Bu muammoni hal qilish uchun Mendel birinchi avlod duragaylarni o‘z-o‘zlari bilan chatishtirdi va ulardan olingan duragaylarda belgilarning hosil bo‘lishini kuzatdi. Natijalar shuni ko‘rsatdiki olingan duragaylar orasida sariq rangli no‘xatlar bilan bir qatorda yashil rangli no‘xatlar ham hosil bo‘ldi.

Agar ikkitadan ortiq alternativ belgisi bo‘lgan organizmlarni o‘zaro chatishtirilsa hosil bo‘ladigan gametalar va ularning qo‘shilishidan hosil bo‘ladigan genotiplarning soni yanada ko‘payadi. Masalan, triduragay chatishtirishda uchala belgisi bo‘yicha geterozigotali organizmning har biridan 8 tadan har xil gametalar hosil bo‘lib, ularning qo‘shilishidan 64 ta genotip vujudga keladi. Agar qora ko‘zli, qora tanli, o‘ng qo‘lini yaxshi ishlata oladigan va uchala belgisi bilan ham geterozigotali (Aa Bb Cc) bo‘lgan ayol xuddi shunday erkakka turmushga chiqsa, har biridan qanday gametalarning va shu gametalarning ko‘shilishidan qanday genotiplarning hosil bo‘lishini Pennet katakchasi yordamida quyidagicha yozish mumkin.