6-mavzu: pisa tadqiqotlari haqida umumiy ma’lumotlar reja

AQSH ta’lim tizimlari.

Amerikada ta’lim olish uchun mavjud bo‘lgan tizim nihoyatda turg‘un va o‘zgarmasdir. O‘quvchilar hayotda nimagadir erishish uchun o‘qishni kollejlarda davom ettirishlari, imtihonlardan o‘tishlari, murakkab bir tizim ichida bo‘lishlari kerak. Bu esa, ularni psixologik qafasga solib qo‘yadi. Kollejga kirishdan oldin, amerikalik talabalar 12 yil davomida boshlang‘ich va o‘rta maktablarga boradilar. Bu yillarga 1 dan 12 gacha sinflar deyiladi. Taxminan olti yoshida, amerikalik bolalar boshlang‘ich maktabga borishni boshlaydilar. AQShda u boshlang‘ich maktab deb nomlanadi. O‘qish 5-6 yil davom etadi. Shundan so‘ng, ular o‘rta maktabga boradilar. O‘rta maktab ikkita dasturdan iborat: "O‘rta maktab" (o‘rta maktab yoki o‘rta maktab) va "O‘rta maktab", ya’ni o‘rta maktabning yuqori sinflari. O‘rta ma’lumotni tugatgandan so’ng, talaba diplom yoki sertifikat oladi. 12-sinfdan keyin amerikaliklar kollej va universitetlarga borishlari mumkin. Ulardagi ta’lim "Oliy ma’lumot" deb nomlanadi.

AQShda “Strategik fanlar” (matematika, kimyo, fizika, kompyuter texnikasi)ni o‘qitishga alohida e’tibor qaratiladi. Maktablarda yagona dastur mavjud emas. Boshlang‘ich maktab 6 yillik, unda fizika, kimyo, geografiya, astronomiya, botanika, fiziologiya fanlarining ma’lumotlarini qamrab olgan tabiatshunoslik haftasiga 2 soatdan o‘qitiladi.
Boshlang‘ich maktabning o‘ziga xosligi o‘quv materialining kompleks tuzilganligidir. Pedagogikada bilimlarning integratsiyasi markaziy o‘rinni egallaydi. O‘quv materialining fan ko‘rinishidagi tuzilmasi mavzular majmuasi yoki amaliy vazifalar ko‘rinishida dastur bilan uyg‘unlashgan. Dasturlar spiral tuzilishiga ega, ya’ni bir xil mavzular har bir sinfda murakkablashgan holda o‘qitiladi.
Barcha sinflarda tabiatshunoslik kursining mavzulari ro‘yxati: tirik tabiat (o‘simliklar, hayvonlar); yer (havo, suv, ob-havo); osmon (quyosh, oy, yulduzlar); energiya shakllari va mashinalar (issiqlik, tovush, yorug‘lik va rang,
magnitlar, elektr toki, mashinalar); odam (salomatlik, xavfsizlik).
Gigiyena va jismoniy tarbiyaga katta e’tibor qaratiladi: tanani parvarishlash, to‘g‘ri ovqatlanish, yuqumli kasalliklar, sanitariya, dam olish va uyqu, qad-qomat, kiyim, xavfsizlik. Umuman olganda, o‘quv materialining tor amaliy yo‘nalganligi va yengilligini qayd etish mumkin.
Amerikada tabiiy fanlarning biologiyaga oid qismida mavzular quyidagi ketma–ketlikda joylashganligi aniqlandi: Hujayra, o‘simlik va hayvon hujayrasi, hujayra, to‘qima, organ, organlar sistemasi, qon aylanish, nafas olish, skelet va muskul, ayirish, nerv, ovqat hazm qilish sistemasi, tirik organizmlarni guruhlash, bakteriya, protista, zamburug‘, o‘simlik, hayvonot dunyosi, umurtqasiz va umurtqali hayvonlar, o‘simlik guruhlari; ildiz, poya, barg, o‘simliklarning ko‘payish organlari, spora va urug‘, sporali o‘simliklarning hayot sikllari (yo‘sin va qirqquloq), urug‘li o‘simliklar: ochiq urug‘li va yopiq urug‘li o‘simliklar, gul tuzilash; urug‘ va meva, o‘sish va rivojlanish; kapalak hayot sikli, mitoz va meyoz, irsiyat va o‘zgaruvchanlik, moslanish, ko‘payish, gen, Mendel qonuni, o‘simlik qanday oziqlanadi? Fotosintez, ekosistema, oziq zanjiri.
Kichik–o‘rta maktabda (7-9-sinflar) yagona o‘quv rejasi, dasturlar, darsliklar mavjud emas, biroq tabiatshunoslik majburiy fanlar qatoriga kiradi. Biologiya, umumiy tabiatshunoslik 9-sinfda tanlov o‘quv fanlariga kiritilgan. Kollejda o‘qimoqchi bo‘lganlar 9-sinfda biologiya yoki “Yer haqidagi fan”, “Salomatlik va jismoniy tarbiya” fanlarini o‘qiydilar.
Yuqori – o‘rta maktab (10-11-sinflar) ixtisoslashtirilgan, unda uchta o‘qitish dasturi bo‘ladi: umumiy, akademik va kasbiy.
Umumiy tabiatshunoslik bir yil davomida majburiy fan sifatida o‘qitiladi.
Akademik maktablarning 10-sinfida umumiy biologiya o‘qitiladi. Sistematika va ekologik muammolar ko‘rib chiqiladi, turli hayvonlar va o‘simlik turlari, odam biologiyasi, shuningdek, irsiyat va tabiiy resurslarni muhofaza qilish haqida ma’lumotlar beriladi. Evolyutsiya va hayotning paydo bo‘lishi o‘qitilmaydi.
Xorijiy davlatlar ta’limida biologiya fanini o‘qitishning ilg‘or tajribalari sifatida shuni qayd etish mumkinki, fanni o‘qitishda o‘quvchilarga tayyor bilimlarni berishdan ko‘ra, o‘quvchilarning bilimlarni egallashlari, o‘qitishning reproduktiv metodlaridan ko‘ra, amaliy, muammoli, tadqiqotchilik metodlari ustunlik qiladi. Fanni o‘qitishga bunday yondashuv esa zamon talabi bo‘lgan intellektual salohiyati yuqori shaxsni tarbiyalash imkonini yanada oshiradi.