6-Mavzu. To’lqin optikasi

Masala yechish namunalari:

1. Botiq sferik ko’zguning egrilik radiusi 20 sm, ko’zgudan 30 sm uzoqlikda balandligi 1 sm bo’lgan buyum qo’yilgan. Tasvirning vaziyati va balandligi topilsin.

Berilgan:
Topish kerak:
Yechilishi: (3) formulaga ko’ra yoki, dan . (6) formuladan quyidagilarni yozamiz: bo’lganidan . Javobi: .

2. Shishaning sindirish ko’rsatkichi 1.52, 1) shisha-havo, 2) suv-havo, 3) shisha suv bo’linish sirtlari uchun to’la ichki qaytishning chegaraviy burchaklarini toping.

Berilgan:
Topish kerak:
Yechilishi: Agar bo’lsa va nur optik zichligi katta muhitdan optik zichligi kichik muhitga o’tganda to’la ichki qaytish hodisasi kuzatiladi. To’la ichki qaytishning chegaraviy burchagini topish formulasi quyidagicha: . Hisoblashlar natijasida quyidagilarni olamiz: .

3. Ikki yoqlama qavariq linza yuzlarining egrilik radiuslari . Linza materialining sindirish ko’rsatkichi . Linzaning optik kuchini toping.

Berilgan:
Topish kerak:
Yechilishi: Yupqa linzaning formulasiga (4) kora , masala shartiga ko’ra bo’lgani uchun .


Mustaqil yechish uchun masalalar:

1. Agar buyum egrilik radiusi bo’lgan qavariq sferik ko’zgudan uzoqlikda joylashtirilgan bo’lsa, ko’zgudagi buyumning tasviri qanday masofada hosil bo’ladi? Buyum kattalikda bo’lsa, tasvirning kattaligi qanday bo’ladi? Hisoblash millimetrli qog’ozda grafik yo’l bilan tekshirilsin.

( Tasvir mavhum, t’g’ri, kichraygan)
2. Qavariq sferik ko’zguning egrilik radiusi . Ko’zgudan uzoqlikda balandligi keladigan buyum qo’yilgan. Tasvirning vaziyati va balandligi topilsin. Chizmasi chizilsin.
( Tasvir mavhum, t’g’ri, kichraygan)
3. Buyumning botiq ko’zgudagi tasviri uning o’z kattaligidan ikki marta katta. Buyum bilan tasvir o’rtasidagi masofa . Ko’zguning: 1) fokus masofasi va 2) optik kuchi aniqlansin.15.6
( )
4. Yorug’lik sindirish ko’rsatkichi bo’lgan jismga burchak bilan tushadi. Qaytgan nur singan nurga perpendikulyar bo’lishi uchun va o’zaro qanday bog’lanishi kerak?
( )
5. Suv quyilgan stakan ustiga qalin shisha plastinka qo’yilgan. Suv bilan shishaning bo’linish sirtidan to’la ichki qaytish ro’y berishi uchun yorug’lik nuri plastinkaga qanday burchak bilan tushishi kerak? Shishaning sindirish ko’rsatkichi 1.5.
( )
6. Ba’zi bir shisha navlarining qizil va binafsha nurlar uchun sindirish ko’rsatkichi 1.51 va 1.53 ga teng. Bu nurlar shisha-havo chegarasiga tushganda to’la ichki qaytish limit burchagi topilsin.
( )
7. Ba’zi bir monoxromatik nur uchun prizma materialining sindirish ko’rsatkichi 1.6 ga teng. Nur prizmadan chiqayotganda to’la ichki qaytish ro’y bermasligi uchun bu nurning prizmaga eng katta tushish burchagi qanday bolishi kerak? Prizmaning sindirish burchagi ga teng.
( )
8. Yorug’lik dastasi teng yonli prizmaning yon sirti bo’ylab sirpanadi. Prizmaning chegara sindirish burchagi qancha bo’lganda singan nurlar ikkinchi yon sirtda to’la ichki qaytadi? Mazkur nurlar uchun prizma materialining sindirish ko’rsatkichi 1.6. ( )
9. Natriyning sariq chizig’i uchun ( ) kvars linzaning bosh fokus masofasi bo’lsa, simob spektri ultrabinafsha chizig’i uchun ( ) kvars linzaning bosh fokus masofasi topilsin. Ko’rsatilgan to’lqin uzunliklari uchun kvarsning sindirish ko’rsatkichi mos holda 1.504 va 1.458.
( )
10. Optik kuchi 10 dioptriya bo’lgan ikki yoqlama qavariq linzadan masofada, optik o’qqa perpendikulyar qilib balandligi keladigan buyum qo’yilgan. Tasvirning vaziyati va balandligi topilsin. Chizmasi chizilsin.
( )
11. Linzaning havodagi fokus masofasi bo’lsa, linza suvga botirilgandagi fokus masofasini toping. Linza yasalgan shishaning sindirish ko’rsatkichi 1.6.
( )
12. Egrilik radiuslari bo’lgan flintglasdan qilingan ikki yoqlama qavariq linzaning bo’ylama xromatik abberatsiyasi topilsin. Flintglasning qizil nur ( ) uchun sindirish ko’rsatkichi 1.5 va binafsha nur ( ) uchun sindirish ko’rsatkichi 1.8.
( )
13. Fokus masofasi ga teng lupaning: 1) eng aniq ko’rish uzoqligi bo’lgan normal ko’z uchun va 2) eng aniq ko’rish uzoqligi bo’lgan yaqinni ko’rar ko’z uchun kattalashtirishi topilsin.
( )
14. Lupa normal ko’z uchun marta kattalashtirishi uchun lupani chegaralovchi sirtlarning egrilik radiuslari ( ) qanchaga teng bo’lishi kerak? Lupa yasalgan shishaning sindirish ko’rsatkichi .
( )
15. Yuzi bo’lgan surat undan uzoqlikka qo’yilgan fotoapparat bilan suratga olinmoqda. Tasvir o’lchamda hosil bo’lgan, apparat ob’ektivining fokus masofasi qancha bo’lgan? Suratdan ob’ektivgacha bo’lgan masofani ob’ektivning fikus masofasiga nisbatan katta deb hisoblansin.
( )
16. Egrilik radiuslari bir xil va sindirish ko’rsatkichi bo’lgan ikki yoqlama qavariq linzaning bosh fokuslari egrilik markazlarida yotishi isbot qilinsin.