6-sinf. Botanika 7-dars: gul

Bir va ikki urug‘pallali o‘simliklarning asosiy farqlari.

Ikki urug‘pallalilar
1. Murtagi ikki urug‘pallali. Unayotgan o‘simlik tuproqdan ikkita urug‘pallabarg bilan chiqadi.
2. Murtak ildizchasidan hosil bo‘lgan asosiy ildiz uzoq muddat yoki o‘simlik hayotining oxirigacha saqlanib qoladi.
3. Barg yaprog‘i tomirlangan (patsimon yoki panjasimon).
4. Poyasi kambiyli, yo‘g‘onlasha oladi.
5. Ko‘pincha gulqo‘rg‘oni murakkab gulkosachabarg va gultojbarglari halqada 4–5 tadan o‘rnashgan.


Bir urug‘pallalilar
1. Murtagi faqat bitta urug‘pallali. Unayotgan o‘simlik bitta urug‘pallabarg bo‘lib yer ostida qoladi.
2. Murtak ildizchasidan hosil bo‘lgan asosiy ildiz tezda nobud bo‘ladi, uning o‘rnini esa murtak poyasidan o‘sib chiqqan bir to‘p qo‘shimcha ildizlar egallaydi.
3. Barg yaprog‘i yoysimon yoki parallel tomirlangan.
4. Poyasi kambiysiz, yo‘g‘onlasha olmaydi.
5. Gulqo‘rg‘oni oddiy gultojbarglar halqada 3 tadan o‘rnashgan.
O‘zbekiston hududida 4500 ga yaqin yopiq urug‘li o‘simliklar o‘sadi. Shulardan 3700 ga yaqini ikki urug‘pallalilar sinfiga, 800 ga yaqini esa bir urug‘pallalilar sinfiga kiradi.
Shunday qilib, yopiq urug‘li o‘simliklarga gul, meva va urug‘ga ega bo‘lgan o‘t, buta va daraxtlar kiradi. Bu bo‘lim ikki urug‘pallali va bir urug‘pallali o‘simliklar sinfiga bo‘linadi.


20-DARS: IKKI URUG‘PALLALI O‘SIMLIKLAR SINFI
(MAGNOLIYASIMONLAR)
Ikki urug‘pallali o‘simliklar sinfiga 340 ta oilaga mansub 175 000 dan ortiqroq o‘simlik turlari kiradi. O‘zbekistonda bu sinfga 138 oilaga kiruvchi 3700 ga yaqin tur uchraydi. Quyida shu sinfga oid ayrim oilalar bilan tanishamiz.


Gk₍₅₎ Gt₅ Ch_∞U_{(1–5), ∞}
20.1. Ra’nodoshlar oilasi

Oila vakillari: Atirgul, bodom, do`lana, gilos, kamxasta, maymunjon, na’matak, nok, o`rik, olcha, olga sarbariyasi, olma, olxo`ri, qulupnay, shaftoli, tobulg`i, yong`oq
Bu oilaga shimoliy yarimsharning mo‘tadil iqlimli mintaqalarida o‘sadigan 120 turkumga mansub 3000 ga yaqin turdagi daraxt, buta va ko‘p yillik o‘tlar kiradi. O‘zbekistonda uning 35 turkumga mansub 153 turi o‘sadi.
Ra’nodoshlarning barglari yonbargchali, oddiy, uchga bo‘lingan, panjasimon yoki patsimon, yoxud murakkab; poyada ketma-ket o‘rnashgan.
Gullari yakka-yakka, barg qo‘1tig‘ida o‘rnashgan yoki shingil; qalqon, soyabon shaklidagi to‘pgullarda joylashgan; ikki jinsli, hasharotlar yordamida changlanadi.
Gulqo‘rg‘oni murakkab, to‘g‘ri, ko‘pincha 5 a’zoli. Gultojbargi 5 ta, qo‘shilmagan. Changchilari ko‘p. Urug‘chisi 5 tagacha yoki undan ham ko‘p. Tugunchasi 1–5 uyli. Mevasi – quruq (yong‘oqcha, to‘pbargak) yoki ho‘l (bir yoki ko‘p danakli meva yoki soxta meva).
Bu oilaga tobulg‘i, olcha, na’matak, olma, olxo‘ri, bodom, nok, shaftoli, kamxastak, gilos, qulupnay, maymunjon kabi turkumlar kiradi. Mazkur oilaga kiruvchi tur va turkumlarning ko‘pligi tufayli ularning gul tuzilishini yagona formula va diagramma bilan ifodalab bo‘lmaydi.