6. Uzgich-taqsimlagichdagi markazdan qochma va vakuum rosdagichlarning vazifasi nimadan iborat?

1 2 .1 - rasm.
Y orugM ik o q im ining ta q s im ta n ish i ( a ) va 
q a y ta rg ic h n in g q a m ro v b u rc h a g i ( b ) :
2 a -
n u r n i n g y o y i l i s h b u r c h a g i ; 2 a - q a y t a r g i c h n i n g q a m r o v b u r c h a g i ;
/ - f o k u s m a s o f a s i .
1 2 . 2 . C h o ‘g ‘l a n is h l a m p a l a r i
Traktorlarda avtom obillam i c h o ‘g ‘lanish lampalari qoMlaniladi. Elektr 
toki o ‘tishi natijasida lam p an in g ch u lg ba m i qiziydi va m a 'l u m h aro ra td a n
key in n u r c h iq a r a boshlaydi.
C h o ‘g ‘lanish lam pasi kolba (1) d a n (12. 2 - 
a
ra sm ) b ir yoki ikkita 
c h o ‘g ‘lanish ch u lg ‘am lari (2 va 3) d a n , fokuslantiruvchi flanes (5) li 
sokol (7) d a n va k o n tak t (6) d a n iborat. Ikki c h u lg ‘am li c h o ‘g ‘lanish 
lam palari y aqinni va u z o q n i yoritish rejim larida ishlashini t a ’minlaydi.
C h o ‘gManish lam palari yuqori h a r o ra tg a c h id a m li, kichik oMchamli 
boMishi va ingichka volfram s im d a n silindrli spiral shaklida o ‘ralishi 
lozim. O d a td a spiral 2300—2700°C g a c h a qiziydi.
Sokol yoritish asbob p a tro n ig a la m p a n i qotirish u c h u n xizm at qiladi, 
u n d an tashqari tokni energiya m an b aid a n lam pani kontaktlariga yetkazish 
u c h u n h a m xizm at qiladi. L a m p a la r sokol lari shtiftli va flanesli boMishi 
m u m k in . Shtiftli sokol lam p alarid a (12.2- 
b
va 12.2- 
d
rasm lar) c h o ‘g ‘-
1 2 .2 - rasm .
C h o ‘g ‘la n ish la m p a la ri:
A - y o r u g ' l i k n i Y e v r o p a t i z i m i d a t a r q a t a d i g a n b o s h y o r i t i s h f a r a l a r i ;
b - i k k i c h u l g ' a m l i s h t i f t l i l a m p a ; d - b i r c h u l g ' a m l i s h t i f t l i l a m p a ;
e - b a r m o q s i m o n l a m p a ; f - s o f i t l a m p a ; 1 - s h i s h a k o l b a ; 2 , 3 —c h o ‘g ‘l a n i s h
c h u l g ‘a m l a r i ; 4 - e k r a n ; 5 - f o k u s l a y d i g a n f l a n e s ; 6 - k o n t a k t l a r ; 7 - s o k o l .
306

---

lanish c h u l g la m la r in i shtiftlarga n isb a ta n a n iq jo y lash ish in i t a ’m in la sh
qiyin. S h tiftli so k o l l a m p a n i p a t r o n d a b e lg ila n g a n h o l a t d a ish o n c h li 
tu t ib tu r is h n i t a ’m in la y o lm a y d i. S h u n in g u c h u n b u tu rd a g i la m p a la r
y u q o ri t a la b la r q o ‘y ila d ig a n y o r itis h a s b o b la r id a q o ‘llan ilm a y d i.
L a m p a la r vibratsiya va silkinish sh aroitida ishlaydi, sh u n in g u c h u n
b a q u w a t boMishi lozim. L a m p a kolbasining sokolga m a h k a m la n ish i 
la m p a n i p a tro n g a o ‘rnatish va k erak boMsa olishda u n d a t a ’sir qiladigan 
kuchga chidashi kerak. U n d a n tashqari lam palar traktor va avtomobillarda 
ish davrida hosil boMadigan k uchlanish tebranishlarga chid am li boMishi 
lozim.
C h o 'g M an ish la m p a la ri q u y id a g ic h a n o m la n is h i m u m k in : m asala n , 
A 1 2 - 4 5 + 4 0 . B u n d a A - a v t o m d b i l la m p a lig in i, 12 yoki 2 4 - n o m i n a l
k u c h la n ish in i, 4 5 + 4 0 esa u z o q n i va y a q in n i yoritish u c h u n sarflaydigan 
q u v v a tn i Vt d a k o ‘rsatadi. A g a r l a m p a n o m l a n i s h id a M N harflari 
b o M s a o ‘t a i x c h a m l a s h g a n , S h a r f i b o M sa s o f i t g a o i d l a m p a
h is o b la n a d i.
YorugMikning Y evropa tizimi b o ‘yicha taqsim laydigan faralarda R 
4 5+41 (12.2- 
a
rasm ) turdagi yagona ikki c h u lg 'a m li sokol turdagi flanes 
la m p a la r qoMlaniladi. P o g ‘o n a shaklida tay yorlangan flanes d iam etri 22 
m m boMgan sokolga k av sh a rlan g an . F la n e s sirtidagi ikkita ta y a n c h
faradagi o p tik e le m e n tla r in i fokus m asofasi 27 va 22 m m boMgan 
lam p alarn i qoMlashga im k o n beradi. L a m p a u c h kontaktli sh tek er bilan 
jih o z la n ib kolodkalarga kiritiladi.
X a lq a r o q o i d a l a r g a k o ‘ra S R t u r d a g i fa ra l a m p a l a r id a u z o q n i 
y o ritish u c h u n ta q a s i m o n s h a k ld a o ‘ra lg a n c h u l g ‘a m qoMlanilgan, 
y a q in n i yoritish u c h u n esa s ilin d rsim o n sh a k ld a ta y y o rla n g a n c h u lg ‘am
q oM lanilgan.
Y o r u g l i k n i Y e v r o p a t i z i m i b o ‘y i c h a t a r q a t a d i g a n l a m p a l a r d a
( 1 2 . 3 -
a
ra s m ) u z o q n i y o r itis h c h u l g ‘a m i (1) ni q a y ta r g ic h f o k u s id a
j o y l a s h t ir il a d i. K ic h ik b u r c h a k o s t i d a t a r q a t il a d i g a n u z o q n i y o r itis h
l a m p a s i, yorugMik d a s ta s in i c h u l g ‘a m n i k ic h ik o M c h a m la rid a n o lad i. 
C h u l g ‘a m yo y k o ‘r i n i s h d a b a ja r ilib g o r i z o n t a l te k is lik d a j o y l a s h ­
tir ila d i.
Yaqinni yoritadigan silindr shaklidagi chulg‘a m (2) uzoqni yoritadigan 
c h u lg ‘a m (1) ga nisbatan biroz o ld in ro q d a va optik o ‘q q a paralell h a m d a
biroz b a la n d r o q joylashtiriladi. L a m p a la rn in g ishlash m u d d a ti ulam i 
rusum iga q a ra b 200 d a n 400 soatg ac h a tashkil qiladi. K uchlanish oshishi 
ularni ishlash m u d d a tig a salbiy t a ’sir k o ‘rsatadi. G a lo g e n la m p a la r 12.3- 
ra sm d a k o ‘rsatilgan. Bir c h u lg ‘am li N 1 (A K G 12-55) va N Z (A K G 12- 
55-1) lam palari tu m a n g a qarshi faralarda qoMlaniladi, ikki ch u lg ‘am li 
N 4 (A K G 12-60+65) lam p alar bosh yoritish faralarda o ‘rnatiladi. Shuni 
aytish kerakki, galogen la m p a la r faqat konstruksiyasida qoMlash m u m k in
boMgan faralarda o ‘rnatiladi.
307