60. Akustik ijro elementlarining statik xarakteristikalari tavsiflang?

60. Akustik ijro elementlarining statik xarakteristikalari tavsiflang?
Akustika (yun. akustikos – eshitaman) – fizikaning tovush hodisalarini, ya’ni jismda mexanik toʻlqinlarning paydo boʻlishi, tarqalishi va ularni qabul qilish jarayonlarini, tovush hodisasi bilan boshqa fizik hodisalar orasidagi bogʻlanishni oʻrganadigan boʻlimi. Tovushning tarqalish va qaytish qonunlari Yevklid zamonida aniqlangan edi. 17-asrga kelib, tonning yuksakligi va tebranishlar soni orasida bogʻlanish borligi aniqlandi. Galiley va fransuz fizigi Mersenn (1588–1648) tovush toʻlqinining havoda tarqalishini ilmiy tushuntirdilar va tovush tezligini oʻlchadilar. Akustik tizim – tuvushni ijro etish uchun mo’ljallangan qurilma. Bu tizim kolonkalardan tashkil topadi. O’z navbatida kolonkalarda 1 tadan bir nechtagacha karnaylar o’rnatilgan bo’lishi mumkin. Kolonkalarni qaysi materildan qilinganli akustik tizim ijro etadigan tovush sifatiga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Quyida bir necha materiallarni ko’rib chiqamiz Plasmassa – bu material akustik tizimlarni ishlab chiqishda tobora ommalashmoqda, sababi maxsulotni tan narxni pasayishiga olib keladi, biroq bu materilni bir necha jiddiy kamchiliklari mavjud. Passiv akustik tizimlar – tarkibida kuchaytirgichi bo’lmagan tizimlardir. Odatda bunday akustik tizimlarning narxi ancha muncha arzon bo’ladi. Passiv akustikaning afzalliklari: O’rnatish jarayonining soddaligi; Kelajakda kengaytirish imkonini mavjudligi;
Aktiv akustik tizim
Aktiv akustik tizim tarkibidagi quvvat kuchaytirgichi mavjudligi bilan passiv akustik tizimdan farq qilib turadi. Aktiv akustik tizimlar tarkibida kuchaytirgichi bo’lganligi sababli passiv akustik tizimlarga nisbatan ancha muncha qimmat bo’ladi, shunga qaramasdan ularning tarkibidagi kuchaytirgich aynan shu dinamiklar uchun mo’ljallanganligini hisobga olgan holda aktiv akustik tizimlardan foydalanish maqsadga muvofiq hisiblanadi.
61. Elektrik ijro elementlarining dinamik xarakteristikalari tavsiflang?
Avtomatik rostlash tizimining ijro mexanizmi deb rostlovchi organi uzatilayotgan signalga muvofiq xarakatga keltiruvchi moslamaga aytiladi. Rostlovchi organni vazifasini drossellar, to’sqichlar, klapanlar, shiberlar bajaradi. Ijro mexanizmlarining asosiy ko’rsatkichlari: chiqish validagi aylanish momentining nominal qiymati yoki chiquvchi shtokdagi ta’sir etuvchi kuch; aylantiruvchi moment yoki kuchlarning maksimal qiymati; nosezgirlik maydoni; inersionlik vaqtini ko’rsatuvchi vaqt doimiysi; ijro mexanizmlarini chiqish valining aylanish vaqti yoki uning shtokining surilish vaqti. Ijro mexanizmini ishdan to’xtagandan so’ng turg’unlashgan rejim vaqtida ishlab turganda chiqish organining surilishi yugurish holati deb ataladi. Bu holat rostlash sifatiga ta’sir ko’rsatadi. Ijro mexanizmlarining asosiy ko’rsatkichlari – ularning statik va dinamik tavsifnomalari hisoblanadi. Dinamik xususiyatlariga ko’ra ijro mexanizmlari integrallovchi zvenolar guruxiga kiradi: W(p)= 1/ Тim r, bu yerda Тim – maksimal chiqish signali vaqtida IM chiqish organining to’liq surilish vaqti. 31 Ijro mexanizmlarini quyidagi asosiy belgilariga ko’ra sinflarga ajratish mumkin: foydalanilgan energiya turiga ko’ra, chiquvchi organning xarakat xarakteriga ko’ra; foydalanilgan yuritma turiga ko’ra hamda chiquvchi organning xarakatlanish tezligiga ko’ra. Foydalanilgan energiya turiga ko’ra IM lar elektrik, pnevmatik, gidravlik turlariga ajratiladi (8.1-rasm). Chiquvchi organ xarakat xarakteriga qarab IM lar aylanuvchan va to’g’ri xarakatlanuvchan guruxlarga ajratiladi. Aylanuvchan IM lar bir marta aylanuvchan va ko’p marta aylanuvchan bo’lishi mumkin. Foydalanilgan elektr yuritma ko’rinishiga qarab IM lar elektr yuritmali, elektromagnitli, porshenli va membranali bo’lishi mumkin. Chiquvchi organning xarakatlanish tezligiga ko’ra IM lar doimiy tezlikka ega bo’lgan hamda chiquvchi organning surilish tezligi chiquvchi signalga proporsional bo’lgan IM larga ajratiladi. Qishloq va suv xo’jaligi ishlab chiqarishida elektrik IM lar keng tarqalgan. Ularni 2 ta asosiy guruxga ajratish mumkin: elektr dvigatelli va elektromagnitli (2- rasm). Birinchi guruxga elektr yuritmali IM lar kiradi. Elektr yuritmali IM lar odatda elektr yuritma, reduktor va tormozdan tashkil topadi (oxirgisi bo’lmasligi ham mumkin). Boshqaruv signali bir vaqtning o’zida yuritma va tormozga beriladi, mexanizm to’xtay boshlaydi va yuritma chiquvchi organni xarakatga keltiradi. Signal yo’qolganda yuritma ishdan to’xtaydi, tormoz mexanizmni to’xtatadi. Ikkinchi guruxga solenoidli IM larni kiritish mumkin. Ular turli xil rostlovchi klapanlar, vintellar, zolotniklar va boshqa elementlarni boshqarish uchun qo’llanilishi mumkin. Bu guruxga elektromagnitli muftalarni kiritish mumkin. Solenoidli mexanizmlar odatda faqat ikki pozitsiyali rostlash tizimlarida qo’llaniladi. Elektr yuritmali IM lar odatda elektr yuritma, reduktor va tormozdan tashkil topadi (oxirgisi bo’lmasligi ham mumkin). Boshqaruv signali bir vaqtning o’zida yuritma va tormozga beriladi, mexanizm to’xtay boshlaydi va yuritma chiquvchi organni xarakatga keltiradi. Signal yo’qolganda yuritma ishdan to’xtaydi, tormoz mexanizmni to’xtatadi
62. Gidravlik ijro elementlarining dinamik xarakteristikalari tavsiflang?

Gidravlik dvigatellar deb, suyuqlik energiyasini mexanik harakatga aylantirib beradigan qurilmalarga aytiladi. Gidrodvigatellar hajmiy va markazdan qochma turlarga bo‘linadi. Hajmiy gidrodvigatellarga kuch gidrosilindrlari misol bo'ladi, ular gidrouzatmaning asosiy qismlaridan biri bo‘ lib, xizmat qiladi. Ular biror hajmiy nasosdan berilayotgan suyuqlikning bosimi ta’sirida harakatga keladi. Kuch gidrosilindrlari haqida ma’lumotlardan gidromultiplikator va gidroplar haqida ham ma’lumotlar berilgan. Kurakli g‘ildiraklar yordamida suyuqlik energiyasini mexanik harakatga aylantirib beradigan mashinalar turbinalar deb ataladi. Turbinalar asosan, gidroelektrostansiyalarda va gidrouzatmada asosiy qism bo‘lib xizm at qiladi. G idroelektrostansiyalarda qoMIaniladigan turbinalar haqida to‘xtaIamiz. Ta’minlovchi suv sig‘imi yuqori bef (to‘g4on oldi suv ombori), qabul qiluvchi suv sig‘imi (to‘g‘ondan keyingi havza) quyi bef deyiladi. Suv yuqori befdan truba orqali turbina boMimiga kiradi va turbinani aylantirib, so‘rish trubasi orqali quyi befga tushadi. Turbinani hisoblashda N - bosim, N - quvvat, T] - F.I.K - asosiy parametrlar hisoblanadi. Bosim (1); Ns = Zj - Z2 ; V{V2 - kirish va chiqishdagi tezliklar. H l2 - kirish va chiqishdagi trubalar hamda mahalliy qarshiliklarda yo‘qolgan bosim. (1) ni soddalashtirish uchun

63. Pnevmatik ijro elementlarining dinamik xarakteristikalari tavsiflang?

Pnevmatik ijro mexanizmlar ijro etuvchi qurilmani suriladigan qismi bo‘lib, ular ma’lum funksional vazifani bajarishga mo‘ljallangan. Ular olgan ma’lum energiyani unga mos keladigan sijituvchi kuchga aylantirish yo‘li bilan rostlash organini zatvorini rostlash signaliga mos ravishda suradi. Siljituvchi kuch hosil qiladigan energiyani turini tanlashda juda ko‘p faktorlarni hisobga olish kerak bo‘ladi: - ishlab chiqarishni yonishga va portlashga moyillik kategoriyasini; - ijro etuvchi qurilmalarning soni va joylashgan xududini; - ijro etuvchi qurilmalarni o‘rnatiladigan joydagi havoni temperaturasi, namligi, ifloslanganligi; - ijro etuvchi qurilmaning ta’sir etish turi; - rostlash organini boshqarish uchun kerakli siljituvchi kuchning qiymati bo‘yicha; - dinamik xususiyatlariga ko‘ra. Yuqorida keltirilgan faktorlarni analiz qilib ko‘rib, shuni aytish kerakki, pnevmatik ijro mexanizmlari asosan neftni qayta ishlash, neftkimyo va gaz sanoatlarida ishlatish maqsadga muvofiqdir. Bu asosan pnevmatik ijro etuvchi mexanizmlarning arzonligi, ishlatish mobaynidagi sarf-xarajdatlarni kamligi, yuqori ishonchliligi, qayta tiklanishini osonligi bilan belgilanadi. Eng asosiy xususiyatlaridan biri ularni yonishga va protlashga moyil emasligidir. Rostlash organlarini boshqarish uchun kerak bo‘ladigan siljituvchi kuchni hosil qilish oson kechishi, dinamik xususiyatlarini oson o‘zgartira olishi ham bu IM yutuqlaridir.

64. Elektromagnit ijro elementlarining dinamik xarakteristikalari tavsiflang?
Elektromagnitli ijro mexanizmlari EMIM ni hisoblash masalasiga konstruktiv o`lchamlarni va qurilma ishiningberilgan shartga mos elektromagnitlar cho`lgamlari ma`lumotlarini topish kiradi. Odatda quyidagilar boshlangich shartlar hisoblanadi: -hisob kitob yoki eksperimental yo`l bilan olingan aks ta`sir (mexanik) tavsifi; -cho`lg`amga kelayotgan kirish signalining toki va kuchlanishi; -vaqt parametrlari; -o`lchamlari, ogirligi va narxi Bundan tashqari, ekspluatatsiya qilishning asosiy shartlarini hisobga olish kerak: atrof muhit harorati, namligi, changligi, vibratsiyaning mavjudligi. EMIM ning asosiy ko`rsatkichlariga quyidagilar ta`aluqli: -shartli foydali ish
Boshqa bir xil sharoitlarda, ya`ni magnit maydonva geometrik o`lchamlarning birxil qiymatlarida doimiy tok elektromagnitining tortish kuchi o`zgaruvchan tok elektromagnitiga nisbatan ikki marta ko`p. Konstruktiv omilni tanlashda elektromagnit o`zak uzunligi yakor yo`li kattaligining oshishiga proporsional ortishini, uning ko`ndalang kesimi esa talab qilingan elektromagnit tortishish kuchining kvadrat ildiziga proporsional ekanini nazarda tutish kerak. Loyihalash tajribasi asosida Koning quyidagi qiymatlari tavsiya etiladi: to`g`ri yo`lli elektromagnit uchun – 400; klapanli uchun – 2900. 78 Cho`lg`amlar qizishini hisoblashqizishning o`rtacha ruhsat etilgan harorati deb hisoblab o`tkaziladi. Qizish haroratini cho`lg`am qarshiligi orttirmasi bo`yicha aniqlaymiz buyerda -qizigancho`lg`amqarshiligi; R0 -cho`lg`amning 20 0С dagi qarshiligi; - atrof muhit harorati; - cho`lg`am simi qarshiligining harorat koeffisiyenti. Qizish haroratining ortishi hizmat qilish muddatini qisqarishiga va cho`lg`am izolyatsiyasining emirilishiga olib keladi. EMIM ning ishchi sikli uch davrdan iborat: yeyilish, ulanish holati va dastlabki vaziyatiga qaytish. Elektromagnit ulangandanso`ng cho`lg`amdagi tokning tegizish tokiqiymatigacha oshishi qachonki elektromagnit kuch tashqi qarshilikni yenganda sodir bo`ladi va yakor harakatga keladi. Elektromagnit yakoriga elektromagnit tortishishkuchidan tashqari statik qarshilikning aks ta`sir kuchi, yopishqoq ishqalanish kuchi va inersiya kuchi ta`sir qiladi.Yakorning harakat vaqtini baholash yakorning barchaharakat yo`li davomida va yopishqoq ishqalanish yo`qligida dinamik kuchning o`zgarmasligini taxmin qilgan holda olib boriladi.
65. Mexanik ijro elementlarining dinamik xarakteristikalari tavsiflang?
66. Akustik ijro elementlarining dinamik xarakteristikalari.
67. Ijro elementlari boshqarish muammolari
Avtomatika qurilmalari (sevroyuritmalar) ning ijro elementlari rostlash
yoki boshqarish organlariga kuch ta ’sirini berish uchun m oijallangan.
Ijro elementlari oddiy amallar (ochish-yopish)ni bajargani kabi murakkab-
roq — ko‘p pog‘onali yoki proporsional ko‘chish amallarini ham bajarishi
mumkin.
Ijro elementlarining asosiy ko‘rsatkichlari — quw at, tezlik va chiqishda
kuchaytirishni oshirish bo‘yicha kuchaytirish koeffitsiyenti, shuningdek,
chiziqli va burchak ko‘chishi kattaliklari hisoblanadi. Chiqish zvenosining
harakat turiga ko‘ra ijro mexanizmlari ilgarilanma-qaytma va aylanma harakat
qiluvchilarga farqlanadi. Birinchisi bir tomonga, ikki tom onga harakat-
lanuvchi yuritmali (20.1-rasm) va ko‘p aylanishli gidromotorlarga boiinadi.
G idravlik va pnevm atik ijro m exanizm lari harakatlanish prinsipi
(tamoyili) va konstrukiv rasmiylashtirilishi bo‘yicha jiddiy (m uhim ) farqqa
ega emas. Biroq ishlash muhiti (suyuq va gaz holatdagi)ning turli xossalari
sababli alohida qismlar bir qancha konstruktiv o'ziga xosliklarga ega.
68. Yangi turdagi ijro elementlarini loyihalash
Avtomatlashtirishning texnik vositalari ATV rivojlanishi murakkab jarayon hisoblanadi. Uning asosidabir tomondan avtomatlashgan ishlab chiqarishning iqtisodiy muhimligi va texnik ehtiyoji yotsa, ikkinchi tomondan ATV ishlab chiqaruvchining texnologik imkoniyati yotadi. Rivojlanishga sabab bo‘lgan birinchi omil yangi, ancha takomillashgan ATVni ishlab chiqarishga joriy etish tufayli korxona ishining iqtisodiy samaradorligini oshishi hisoblanadi. Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishdan foydalanish va ishlab chiqarishga joriy etishning iqtisodiy va texnik asoslarining rivojlanishida quyidagi bosqichlarni ajratish mumkin: Birinchi bosqich. Ushbu bosqich uchun arzon ishchi kuchining ko‘pligi, kam mehnat unumdorligi, agregat va moslamalarning eng kam quvvati xarakterli. Bu tufayli texnologik jarayonlarni boshqarishda insonning eng ko‘p ishtiroki, boshqaruv ob‘yekti orqali kuzatish, shuningdek boshqaruvchi yechimlarni qabul qilish va ijro etish ushbu bosqichda iqtisodiy jihatdan oqlangan. Mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish alohida jarayonlar bo`lgan, ular orqali boshqarishni inson uchun yetarli darajada ishonchli amalga oshira olmagan. Ikkinchi bosqich. Mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirishning kompleks bosqichiga o`tish mehnat unumdorligining o`shishi, agregat va moslamalar birlik quvvatining yaxlit bo`lishi, avtomatlashtirishning moddiy va fan-texnika bazasining rivojlanishi tufayli sodir bo`ldi. Ushbu bosqichda texnologik jarayonlarni boshqarishda inson-operator ob‘yektlarni ishga tushirish va to`htatishda, ayniqsa kutilmagan holatlar, avariya holatlar paydo bo`lganda turli mantiqiy operasiyalarni bajarish orqali aqliy mehnat bilan shug‘ullanadi, shuningdek ob‘yekt holatini baholaydi, avtomatik tizimlar ishini nazorat qiladi va zahiralaydi. Bu bosqichda standartlashtirish, ixtisoslashtirish va kooperasiyani keng qo`llashga mo`ljallangan ATVni ko`plab seriyada ishlab chiqarish asoslari shakllanadi. Avtomatlashtirish vositalarini keng masshtabli ishlab chiqarish va ularni tayyorlashning o`ziga xos hususiyati ushbu ishlab chiqarishni asta -sekin mustaqil tarmoqqa ajratishga olib keladi. Uchunchi bosqich. Boshqaruvchi hisoblash mashinalari (BHM) paydo bo`lishi bilan texnologik jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimi (TJBAT) bosqichiga o`tish boshlandi. Ushbu bosqichda BHMlardan foydalangan holda barcha murakkabroq boshqarish funksiyalarning iqtisodiy jihatdan ma`qul ko`rinishda avtomatlashtirish shakllanadi. Lekin, modomiki BHM juda qo`pol va qimmat ekan, u holda boshqarishning oddiyroq funksiyalarini amalga oshirish uchun avtomatikaning an‘anaviy analogli qurilmalarini keng tarzda qo`llash yetarli. Bunday tizimlarning kamchiligi yuqori bo`lmagan ishonchlilik, chunki texnologik jarayonlar(TJ)ning borishi haqidagi barcha ma‘lumot ke ladi va BHMga moslashadi, chiqishda buziladi
69. Ultratovushli ijro qurilmalari
Hozirgi paytda sanoatda ultratovushli sathoichagichlar keng tarqal-
moqda. Bu asboblar boshqa asboblarga nisbatan kontaktsizlik, yuqori
aniqlik, kichik inersionlik, katta chegarada va agressiv suyuqliklarda
5 .1 3 -rasm. Ultratovushli sathoichagichning strukturaviy sxemasi.
ishlatilishi kabi bir qator m uhim afzalliklarga ega. Ammo o ‘lchash
sxem alarining m urakkabligi, shuningdek, yetarli darajada ishonchli
b o ‘lmaganligi sababli, bu asboblar boshqa qurilm alardan foydalanish
mum kin bo‘lmagandagina ishlatiladi.
Ultratovushli satho‘lchagichlarning ishlash prinsipi suyuqlik, gaz
(havo) chegarasidan tovush toiqinlarining qaytish prinsipiga asoslangan.
U ltratovush im pulsining havo va o ic h a n a y o tg a n m uhit (suyuqlik)
chegarasi sirtidan qaytish kattaliklari akustik qarshilikning keskin farqi
natijasida sodir b o ‘ladi. 5 .1 3 -rasmda ultratovushli sathoichagichning
strukturaviy sxemasi ko‘rsatilgan.
Impuls ultratovushli tebranishlar generatori 1 dan nurlatgich 2 orqali
sathi oichanayotgan sig‘imga uzatiladi. Ultratovush to iq in lar o ic h a n a
yotgan m uhitda tarqaladi va suyuqlik-havo chegarasidan qaytadi. Qaytgan
to iq in la r muhitdan teskari yo‘nalishda o'tadi, nurlatgich 2 ga o ‘xshash
ultratovush tebranishlar qabul qilgichi 3 ga keladi, u yerdan ultratovushli
impuls kuchaytirgich 4, vaqt oraligini hisoblaydigan qurilma 5 va oichash
asbobi (potensiometr) 6 ga keladi.
Suyuqlik sathi o ich ash impulsining yuborilishi va qaytishi orasidagi t
vaqt b o ‘yicha aniqlanadi, ya’ni
( 5 - 2 1 )
bu yerda: / / — suyuqlik sathi; C — suyuqlikda ultratovushning tarqalish tezligi.
Vaqt oichagichda olinadigan akslangan (qaytgan) signalning kechikish
vaqtiga mutanosib b oigan o ‘zgarmas kuchlanish shkalasi sath birliklarida
darajalangan potensiom etrga beriladi. N urlatgich sifatida bariy titanat,
pyezokvars, magnitostriksion elementlar ishlatiladi. K o'pincha ultratovushli
tebranishlarni yuboradigan va qabul qiladigan asbob sifatida bir qurilmadan
foydalaniladi. Bu qurilma o ich ash jarayonining boshida nurlatgich vazifasini
bajarib, impuls yuborilganidan so‘ng qabul qilgich sifatida ishlaydi.
Ultratovushli sathoichagichlar 45 mm dan bir necha o ‘n metrgacha
oichash diapazoniga ega. O ichanayotgan muhit harorati —50 °C dan +200 °C
gacha yetishi mumkin. Y o i qo'yiladigan asosiy xatolik + 2,5 %.