7 – ma’ruza O‘zgarmas kuchlanish sathini siljitish qurilmasi

7 – ma’ruza


O‘ZGARMAS KUCHLANISH SATHINI SILJITISH QURILMASI


Reja: O‘zgarmas kuchlanish sathini siljitish qurilmasi haqida tushuncha


O‘zgarmas kuchlanish sathini siljituvchi sxema, ko‘p kaskadli o‘zgarmas tok kuchaytirgichlarda kaskadlarni kuchlanish bo‘yicha o‘zaro muvofiqlashtirishda keng qo‘llaniladi. Bunday sxemalar sath translyatorlari deb ham ataladi. Ular navbatdagi kaskad kirishidagi signalning o‘zgarmas tashkil etuvchisini siljitishi va o‘zgaruvchan tashkil etuvchisini buzmasdan uzatishi kerak.
Eng sodda sath siljituvchi sxema bo‘lib emitter qaytargich xizmat qiladi. Uning chiqish (emitter) potensiali sathi baza potensiali sathidan U^* kattalikka past bo‘lib, signal 1 koeffitsient bilan uzatiladi.
U^* kattalik ochiq o‘tish kuchlanishi deb ataladi. Gap shundaki, normal tok rejimida (to‘g‘ri toklar I=10^-3÷10^-4 A oralig‘ida bo‘lganda), kremniyli r – n o‘tishdagi kuchlanish 0,65÷0,7 V bo‘ladi. Mikrorejimda esa (toklar I=10^-5÷10^-6 A bo‘lganda), kuchlanishning mos o‘zgarishlari 0,52÷0,57 V bo‘ladi.
SHunday qilib, toklar diapazoniga bog‘liq holda to‘g‘ri kuchlanishlar biroz farq qiladi, lekin diapazon oralig‘ida ularni o‘zgarmas deb hisoblash va parametr sifatida olish mumkin. Xona temperaturasi uchun normal rejimda U^*=0,7 V, mikrorejimda esa U^*=0,5 V deb qabul qilingan.
Agar kuchlanish sathini 2U^* martaga pasaytiirish kerak bo‘lsa, u holda kuchlanish qaytargichning emitter zanjiriga to‘g‘ri siljitilgan diod ulanadi.
Kuchlanish sathi U^*ga marta bo‘lmagan miqdorda siljitilishi zarur bo‘lsa, BTGdan foydlanishga asoslangan sath siljituvchi universal sxemadan foydalaniladi. Bu sxema 5.1 – rasmda keltirilgan.
Sxemada BTG VT tranzistor emitter zanjiriga ulangan bo‘lib, uning bazasi avvalgi kaskad chiqishi bilan bevosita ulangan. VT tranzistorning emitter potensiali I₀·R qiymatga pasayadi. Natijada, A nuqtaning potensiali qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, V nuqtaning potensiali


. (7.1)

Berilgan U_A da U_BE ning qiymati I₀ tok qiymatiga mos bo‘ladi va natijada, R ning shunday qiymatini tanlash mumkinki, U_V ning qiymati avvaldan belgilangan qiymatga mos bo‘lsin.

7.1– rasm. Kuchlanish sathini siljituvchi universal sxema.
Sxemaning chiqishidagi signal (V nuqta) kirishdagi (A nuqta) signalni qaytarishiga ishonch hosil qilish qiyin emas. (5.1) ifoda asosida I₀ = const bo‘lgani uchun

bo‘ladi. Baza potensialinig o‘zgarishi U_BE qiymatini o‘zgartira olmaydi, chunki tranzistor emitteri potensiali amalda shu ondayoq baza potensiali o‘zgarishiga mos keladi. Natijada, =0 va bo‘ladi. BTGning dinamik qarshiligi R_i=∞ bo‘lsagina, yuqoridagi ifoda o‘rinli bo‘ladi. R_i ning qiymati odatda 100 kOm÷1 MOm, R esa 1÷2 kOm bo‘ladi. SHuning uchun signal uzatish koeffitsienti birga yaqin bo‘ladi.

Nazorat savollari
1. O‘zgarmas kuchlanish sathini siljitish sxeamsini ishlash mexanizmini tushuntiring.
2. Ko‘p kaskadli kuchaytirgichlarda sathni siljitish qurilmalari qanday amalga oshiriladi ?