7 – mavzu: sabzavot, poliz va kartoshka ekinlari zararkunandalarining biologiyasi

Xayot kechirishi. Dungizlar oziqaangan dala sharoitida 20-60 sm chuqurlikda qishlab qoladi. Baxorda yer satxi

14-15° S gacha

qizishi bilan qo’ng’izlar uchib

chiqa boshlaydi.qo’shimcha oziqlangandan sung hasharotlar

urchiydi va o‘rg‘ochi

qo‘ng‘izlar ituzumguldosh o‘simliklarnnng barg tagiga to’p-to’p qilib 12-80 tadan tuxum

k;uyadi. o‘rtacha bir

qo‘ng‘iz 400-700 ta, ko‘pi bilan 2400 tagacha tuxum qo’yishi mumkin (Pospelov, 1978).

Tuxumi 5-17 kun rivojlangandan keyin lichinka chiqadi va o‘simlik bilan oziqlanib 16-34 kun ichida to’rt marta

po’st tashlaydi. Lichinkalari yerga tushib 5-15 sm chuqurlikda g’umbakka aylanadi. G‘umbak rivojlanishi 12-24

kun davom etadi. Mintaqamizda Kolorado

qo‘ng‘izi yiliga 1-3 ta bo‘g‘in berishi mumkin. Chet mamlakatlarda

(masalan, Bolgariyada) 4 martagacha bo‘g‘in beradi. Sababi respublikamizning yozgi issiq jazirama kunlarida bu

hasharot yozgi diapauzaga ketadi. Kolorado qo‘ng‘izining sovuqqa chidamliligi uncha yuqori emas. Tajribalarda -

9-11

°S da 9 soat mobaynida 50-100% qo‘ng‘iz kirilgan. Shuning uchun xam shimoliy

mintaqalarda ayrim yillari

qishlov paytida 85% gacha qo‘ng‘iz qirilib ketadi.

---

Kolorado

qo‘ng‘izi rivojlanishi xususiyatlaridan biri muxitga moslashishdir, bu diapa

o’za orqali amalga

oshiriladi. Bu xasharotda olti xil diapauza aniqlangan. Qishgi diapauza kuzning 3-4 oylari mobaynida (avgust-

noyabr) organizm zaxira moddalarining sekin-asta sarflanishini ta’minlaydi; sovuq, tushishi bilan qishki oligopauza

erta baxorgacha davom etadi; yozning issiq kunlari bir kiem

qo‘ng‘izlar 11-36 kunga yozgi diapauzaga ketadi;

yozning o‘rtasida qishlab chikdan qo‘ng‘izlarning deyarli yarmi yozgi uykuga (1-10 kunga) ketadi.

Bir yoki ikki qishni utab, shu bilan birga urchib rivojlangan qo‘ng‘izlar avgust-sentabrda uchinchi marta kbayta

diapa o’zaga ketishi mumkin. Va nixoyat, bir kiem qo‘ng‘izlar tuproqda 2-3 yil mobaynida ko‘p yillik diapauzani

utashi mumkin (super-pa o’za). Diapa

o’zaga ketgan

qo‘ng‘izlar egatlarning xamma yerida bir tekis

joylashavermaydi. Maxsus tadqiqotlar (Glez, 1983) shuni ko’rsatdiki, umumiy sonining 77% i arik ichida yumshoq

tuproq ostida 5-15 sm chuqurlikda joylashar ekan. Buni k o’zda xosil yigilgan paykallarda zararkunandani nazorat

qilishda inobatga olish kerak.

Zarari. Kolorado

qo‘ng‘izi - oligofag, u faqat ituzumguldoshlar olasiga mansub o‘simliklar bilan oziqlanadi.

Bular ichida kartoshka eng afzal oziqa xisoblanadi, keyingi o’rinlarda baqlajan va pomidor turadi. Shu bilan birga

tamaki, bangidevona, mingdevona, ituzum kabi o‘simliklarni xam yeb rivojlanadi. Lichinka va

qo‘ng‘izi bargni

yeb shikastlaydi. Xar tup kartoshka o’simlikda 20-40 dona lichinka va

qo‘ng‘iz mavjudligida barglar 50-100%

nobud bo‘lishi mumkin. Bu esa xosilning 2-3 dan 10 baravargacha kamayishiga olib keladi.