7 – mavzu: sabzavot, poliz va kartoshka ekinlari zararkunandalarining biologiyasi

Kartoshka kuyasi — Phthorimaea operculella Zell. Kapa- laklar turkumining uyik qanotli

qo‘yalar (Gelechiidae) oilasiga mansub. O‘zbekistonda 2009 yildan boshlab paydo bo‘lgan bu

xashorat ichki karantin ob’ekti bo‘lib xisoblanadi. Tropik mamlakatlarda kartoshka kuyasi 1

yilda 12-13 bo‘g‘in berib tinimsiz rivojlanadi. Uning qurtlari kartoshka mevalarini ilmateshik

qilib tashlaydi. Bundan tapщari

baqlajon, pomidor, tamaki va boshkd

o‘simliklarni xam

zararlaydi. Ma’lumotlarga ko‘ra (Vlasova, 1985), kartoshka qo‘yasi tropik mamlakatlardagi

omborlarda saqlanayotgan kartoshkaning 60-70% ini shikastlashi mumkin. Kartoshkachilik

O‘zbekiston uchun qishloq xo‘jaligining bir tarmog’idir. Respublikada kartoshka xosildorligi

yuqori bo’lmyasada ( o‘rtacha 150-190 s/ga) bo‘lib, axolining ichki extiyojini qondirishga katta

xissa qo’shishi- Ertagi, xamda kechki ekish muddatlariga

mo’ljallangan usulda ekiladi.

Kartoshkani o’ziga xos zararkunanda va kasalliklari mavjud bo‘lib, ularga qarshi

qisman

ko‘rash olib boriladi. Zararkunandalardan: sim qurt, ko’k qurt, oqqanot, Kolorado qo‘ng‘izi va

boshqalar shular jumlasidandir.

O‘zbekiston mutaxassislari uchun kartoshka qo‘yasining biologik xususiyatlari yaxshi ma’lum

emas, ammo ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda ( Xo‘jaev, Obidjonov, Dushamov, 2011, 2014 va

b.). Adabiyotlardan ma’lumki, bu xasharot dunyoning barcha qit’alarida 80 dan ortiq mamlakat

xududlarida uchraydi. Uning kelib chidashi janubiy Amerika qit’asi xisoblanadi.

---

Qiziqarli joyi shu yerdaki, bu tropik iqlimga moslashgan tur, diapauzasiz, yozin qishin tinmay

rivojlanaverishi mumkin. shuning uchun xam, u ortiqcha past xararot sharoitida rivojlanishdan

tuxtab xatto o’ladi- xavo xarorati o‘rtacha 10

° bo‘lganida kartoshka kuyasi rivojlanmaydi, 3-5°

da esa - o’lishi xam mumkin (Vlasova).

Qishi sovuq

bo‘lgan mamlakatlarda uning asosiy qismi qish paytida

qirilib ketadi.

faqatgina ura va podvallarda xarorat 10

° va ilik

bo‘lgan sharoitdagina qishlab

chiqadi.

Kapalaklari tabiagda kech (may-iyun) paydo

bo‘lib, kuzga

yaqin zichligi oshib kechki

kartoshkaga ko‘proq ziyoni tegadi. Mavsum mobaynida 5-6 avlod berib, qishlash davomida yana

4-5 ta avlod berishi mumkin. Kapalaklari tuxumini asosan kartoshka poyasining past qismiga,

xamda shu yerdagi kesaklar orasiga, ochilib qolgan kartoshkaning ustiga (k o’zcha-lariga) 1 tadan

20 tagacha qo‘yadi. Xar bir o‘rg‘ochi zot xammasi bo‘lib 150 dan 300 tagacha tuxum qo’yishi

mumkin. Tuxumdan ochib chiqqan qurt dastlab o‘simlik bargini xamda novdalarini shikastlab

yeydi; voyaga yeggach o‘simlikda yoki tuproq yuzasida

yumshoq pilla o’rab ichida jigarrang

g’umbakka aylanadi. Kuzda, kartoshka

yig’ishtiriladigan paytda, kuyaning bir qismi turli

shakllarda shu yerda qolib ketishi mumkin. Ular o’lib ketadi, ammo, ayrimlari kartoshka ichida

bo‘lib, chuqur ko’milib qolgan bo’lsa, muvaffaqiyatli qishlab

chiqishi xam mumkin

(Obidjonov, Dushamov, 2011).

---

E’TIBORINGIZ 

UCHUN RAXMAT