7-amaliy mashg‘ulot mavzu: atmosferani avtotransportlardan ifloslanishini aniqlash. Mashg’ulot rejasi: Darsning maqsadi

Energetik majmualar tomonidan 2000 yilda atmosfera havosiga 255,5 ming tonna ifloslantiruvchi moddalar chiqarilgan. Uning 59% sulfid angidrid gaziga tо‘g‘ri keladi. Shuningdek, 40-60% gacha atmosferani dimiqishini keltirib chiqaruvchi karbonat angidrid gazi atmosferaga chiqadi. Atmosfera dimiqishi hisobiga yerning о‘rtacha harorati XXI asr boshlarida 1-1,5^oС ortadi. Atmosferaning quyi qatlamlarining ortiqcha isishi yirik shaharlarda yaxshi seziladi. Yillik о‘rtacha haroratning ortishi natijasida qutb muzliklarining erishi, dunyo okeanlari sathining kо‘tarilishi, ba’zi qit’alarda ayrim joylarning suv bosishi, tektonik jarayonlarning kuchayishi va iqlimning о‘zgarishi kabi oqibatlar kelib chiqadi.
Qora va rangli metallurgiya sohasida atmosferaga 123,6 ming tonna chiqindi chiqarilib, uning 95 ming tonnasi sulfid angidrid gaziga tо‘g‘ri keladi. Rangli metallurgiya korxonalari og‘ir metallarning aerozollari, sulfat kislota, sianidlar va ftoridlar kabi maxsus ifloslantiruvchi moddalar chiqaradi.
Qurilish sohasidagi korxonalar tomonidan 27,6 t chiqindi chiqariladi, uning ma’lum miqdori chang va is gazidan iborat. Ohangaron, Bekobod, Qarshi, Navoiy, Nukus kabi shaharlarda atmosfera havosini ifloslantiruvchi asosiy manba qurilish sanoati va sement ishlab chiqarish hisoblanadi.
Kimyoviy majmualar. Kimyo sanoati hissasiga atmosferaning ifloslanishining umumiy kо‘rsatkichiga nisbatan taxminan 3% tо‘g‘ri keladi. Havoda sulfid angidrid gazi changlar, tutun kabilar bilan ifloslanishi natijasida sanoat tumanlarida nam va sokin havoda quyun hosil bо‘ladi. U zaharli tuman odamlar hayotiga xavf solishi mumkin. London shahrida ana shunday sharoitda yurak xastaligi va о‘pka kasalliklarining kuchayishi tufayli 1952-yilda 4000 kishi halok bо‘lgan.
Avtotransport havoni ifloslanishida katta о‘rin egallaydi. AQSH ning atmosfera havosi avtomobillardan chiqadigan gazlar bilan 60% ifloslanadi. Nyu-York, Los-Anjeles, Tokio, Toshkent, Samarqand kabi yirik shaharlarda havoning ifloslanish darajasi 80-90% ni tashkil etadi.
Avtomobildan chiqadigan gazlar tarkibida zararli moddalar mavjud. Atrof muhitga is gazi, oltingugurt va azot birikmalari bilan birga benz-a-piren va qо‘rg‘oshin kabi kanserogen moddalar ham ajralib chiqadi. Atmosferaga chiqadigan gazlar bilan 25-27% qо‘rg‘oshin chiqadi. Dunyo bо‘yicha bugungi kunda 500 mln. dan ortiq avtomobillar harakatlanadi.
Los-Anjeles shahrida 2,5 mln. avtomobil, Parijda ham shunga yaqin sondagi avtomobillar havoni zaharlaydi. Havoga ajralib chiqadigan gazlar о‘simlik, hayvonlar va odam salomatligiga salbiy ta’sir etadi. Atmosferaning eng xavfli ifloslanishi radioaktiv ifloslanishdir. Bu esa odam salomatligiga salbiy ta’sir etib, ularning avlodlarida turli xildagi mutatsiyalarni keltirib chiqarishi bilan xavfli bо‘ladi.
Radioaktiv ifloslanishning manbalari atom va vodorod bombalarini sinovdan о‘tkazish bо‘lsa, bundan tashqari ridioaktiv ifloslanish yadro qurollarini tayyorlashda ham, elektrostansiyalarning atom reaktorlarida ham radiaktiv chiqindilar atmosferaga tarqaladi.