7-amaliy mashg‘ulot. Mavzu: Undalma, kirish va kiritmalar tahlili

7-amaliy mashg‘ulot.

Mavzu: Undalma, kirish va kiritmalar tahlili

Maqsad: talabalarni undalma, kirish va kiritmalar tahlili haqidagi bilimlar bilan amaliy tanishtirish
Tayanch tushunchalar:
Undalma-so’zlovchining nutqi qaratilgan boshqa bir shaxs yoki predmetni bilgiradigan so’z yoki so’z birikmasi. Undalma gap bo’laklari bilan Grammatik aloqada bo’lmaydi.Bu vazifada kishi nomlari,kishilarning lavozimi, unvoni, qarindoshligi va sh.k.larni bildiruvchi atamalar,geografik nomlar va b.keladi.

Kirish konstruksiya - gap bo’laklari bilan sintaktik bog’lanmagan, gap bo’lagi vazifasida bo’lmagan, gapning ayrim bo’laklari yoki butun gapning mazmuniga so’zlovchining turlicha munosabatini ifodalovchi tuzilma.

Kirish so’z - gap bo’laklari bilan sintaktik bog’lanmagan, gap bo’lagi vazifasida bo’lmagan, gapning ayrim bo’laklari yoki butun gapning mazmuniga so’zlovchining turlicha munosabatini ifodalovchi so’z.

Kirish gap - xuddi kirish so’z kabi vazifa bajaruvchi gap.

Kirish birikma - xuddi kirish so’z kabi vazifa bajaruvchi so’z birikmasi.

Kiritma konstruktsiya-gap bo’laklari bilan shakliy - grammatik bog’lanmagan, asosiy gapdagi fikrga qo’shimcha, yo’l–yo’lakay yangi fakt bayon qiluvchi, to’ldirish, aniqlik kiritish maqsadida qo’llanuvchi tuzilma.Kiritma gap - xuddi kiritma so’zga o’xshash vazifani bajaruvchi gap.

Kiritma so’z - gap bo’laklari bilan shakliy - grammatik bog’lanmagan, asosiy fikrga qo’shimcha, yo’l – yo’lakay qo’shimcha fakt bayon qiluvchi, to’ldirish, aniqlik kiritish va sh. k. maqsadda qo’llanuvchi so’z.

Kiritma so`z birikmasi - xuddi kiritma so’zga o’xshash vazifaga ega bo’lgan so’z birikmalari.
TOPSHIRIQLAR:

• 
  “Tushunchalar tahlili” usuli orqali mavzuga oid tayanch tushunchalarga izoh bering.
  

Tushunchalar	Izohi
Undalma
Murojaat birliklari
Vokativ gap
Yigʻiq undalma
Yoyiq undalma

• 
  Kiritma qurilmali gаplаrni sintaktik tahlil qiling.
  

1-variant. 1. Аytmоqchi, хаt kеlgаn edi qizlаridаn. (S.Zunnunоvа) 2. Bоbur mirzо tа’kidlаgаnlаridеk, eshikni аstоydil qоqqаn оdаmlаrginа kirаdilаr. (Т.Mаlik)
2variant. 1. Mеn sizgа аytsаm, yuqоridаn оzginа ishоrа boʻlsа, yеtаdi. (Oʻ.Hаkimаli) 2. Islоm dini koʻrsаtmаsi boʻyichа, оdаm, eng аvvаlо, oʻz оilаsini tа’minlаshi kеrаk. (Т.Mаlik)
3-variant. 1. Shu qаbristоn yonidаn tundа oʻtgаn оdаmlаrning аytishlаrichа, qushlаrning uyalаridаn tоng оtgunchа yigʻi, оhu fаryodlаr eshitilаrmish. (S.Аhmаd) 2. Aytgandek, sizdan bir nima soʻramoqchi edim... (A.Muxtor)

• 
  “Tushunchalar tahlili” usuli orqali mavzuga oid tayanch tushunchalarga izoh bering.
  

Tushunchalar	Izohi
Undalma
Murojaat birliklari
Vokativ gap
Yigʻiq undalma
Yoyiq undalma

• 
  Kiritma qurilmali gаplаrni sintaktik tahlil qiling.
  

1-variant. 1. Аytmоqchi, хаt kеlgаn edi qizlаridаn. (S.Zunnunоvа) 2. Bоbur mirzо tа’kidlаgаnlаridеk, eshikni аstоydil qоqqаn оdаmlаrginа kirаdilаr. (Т.Mаlik)
2variant. 1. Mеn sizgа аytsаm, yuqоridаn оzginа ishоrа boʻlsа, yеtаdi. (Oʻ.Hаkimаli) 2. Islоm dini koʻrsаtmаsi boʻyichа, оdаm, eng аvvаlо, oʻz оilаsini tа’minlаshi kеrаk. (Т.Mаlik)
3-variant. 1. Shu qаbristоn yonidаn tundа oʻtgаn оdаmlаrning аytishlаrichа, qushlаrning uyalаridаn tоng оtgunchа yigʻi, оhu fаryodlаr eshitilаrmish. (S.Аhmаd) 2. Aytgandek, sizdan bir nima soʻramoqchi edim... (A.Muxtor)
Asosiy adabiyotlar:

1. 
   Jamolxonov H. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. –Toshkent: O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2013.
   
2. 
   Сапаев Қ. Ҳозирги ўзбек адабий тили. - Тошкент, 2009.
   
3. 
   Sayfullayeva R., Mengliyev B., Boqiyeva G., Qurbonova M., Yunusova M., Abuzalova M. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. –Toshkent: Fan va texnologiyalar, 2009.
   
4. 
   Маҳмудов Н., Нурмонов А. Ўзбек тилининг назарий грамматикаси. - Тошкент, 1995.
   
5. 
   Rаhmаtullаyev Sh. Hozirgi аdаbiy o‘zbek tili. - Toshkent: Universitet, 2006.
   

6. Ҳожиев А.Ўзбек тили морфологияси, морфемикаси ва сўз ясалишининг назарий масалалари. -Тошкент: Фан, 2010



Internet resurslari:

http://library.ziyonet.uz/ru/book/download/45360

http://arm.samdchti.uz/library/download/523

https://uz.denemetr.com/docs/768/index-280678-1.html

https://youtu.be/vCbmWjzGJe4

http://tkti.uz/uploads/9f271df388_1585767174.pdf