7. Кредитга лаёқатлик таҳлилининг мазмуни, мақсади ва вазифалари. Кредитга лаёқатликнинг тавсифи

Кредитга лаёқатликни баҳолаш ва таҳлил қилишнинг асосий усуллари: эксперт баҳолаш тизими ва баллик (скоринг)баҳолаш тизими
Банк ва корхоналар фаолиятида кредитга лаёқатлиликни баҳолаш услубиётини шакллантиришда мезонларга таянилади. Ушбу мезонлар корхоналарнинг кредитга лаёқатлилигини тўлиқ баҳолаш имкониятини очиб бериш зарур.
Жаҳонда ва мамлакатимиз амалиётида кредитга лаёқатликни баҳолашда қуйидагимезонларга таянилади^2.

• Мижознинг ҳарактери (Феъл атвори);

  
  

• мижознингқарз олиш қобиляти;

  
  

• олинган қарзни узиш юзасидан маблағлар ишлаб топишга қобиллиги;

  
  

• мижознингкапитали;

  
  

• кредитнингтаъминланганлиги;

  
  

• кредит операцияларини амалга ошириш чогидагишарт шароитлар;

  
  

• мижоз фаолиятининг қонуний жиҳатларини назорат қилиш даражаси.

  
  

Корхоналарнинг кредитга лаёқатлилиги таҳлилининг услубий асослари корхона ва банк нуқтаи назаридан алоҳида белгиланиши, йўлга қўйилиши ва юритилиши лозим.

жадвал
Корхоналар кредитга лаёқатлилиги баҳолаш

Услубий асосдаги ёндашув	Асосс бўлувчи хужжатлар	Муҳимлик
Корхона нуқтаи назаридан	1-сон-“Ҳисоб сиёсати ва молиявий ҳисобот” номли БҲМС	Мажбуриятларни қоплашга лаёқатлиги
Банк нуқтаи назаридан	Кредитлаш ва унга тенглаштирилган операцияларни амалга ошириш тартиби (кредит сиёсати)	Кредитни қайтаришга лаёқатлиги

Корхоналарнинг кредитга лаёқатлилиги таҳлили ва баҳолашни тартибга солишда асосий меъёрий ҳужжат Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 1998 йил 26 июлдаги 17-17/86-сонли буйруғи билан тасдиқланган (ЎзР Адлия вазирлиги томонидан 14.08.1998 й. 474-сон билан рўйхатга олинган) 1-сон-“Ҳисоб сиёсати ва молиявий ҳисобот” номли БҲМС ҳисобланади.

Корхоналарнинг кредитга лаёқатлилигини ўрганишда ҳар бир тижорат банки томонидан ишлаб чиқиладиган кредитлаш ва унга тенглаштирилган операцияларни амалга ошириш тартиби (кредит сиёсати) услубий асос бўлиб хизмат қилади.
Кредитлаш ва унга тенглаштирилган операцияларни амалга ошириш тартиби (кредит сиёсати)да корхоналарнинг кредитга лаёқатлилигини ўрганишда услубий асос сифатида хўжалик субъектларининг кредитни тўлаш қобилиятини ҳисоблаш услубиёти ва таваккалчиликни баҳолаш тизими кўрсатиб берилган.
Ҳар битта банкининг кредитлаш ва унга тенглаштирилган операцияларни амалга ошириш тартиби ишлаб чиқилган бўлиб унга кўра хўжалик субъектларининг кредитни тўлаш қобилиятини ҳисоблаш услубиёти ва таваккалчиликни баҳолаш тизими (Скоринг таҳлил тизими) фарқ этади Хўжалик субъектларининг кредитни тўлаш қобилиятини ҳисоблаш услубиёти ва таваккалчиликни баҳолаш тизимида кредитга лаёқатлик – бу хўжалик субъектларининг молиявий ҳолатини, уларнинг кредитини ўз вақтида ва тўла қайтириш қобилиятини баҳолаш деб таъриф берилган.
Хўжалик субъектларининг кредитга лаёқатлилиги бир қатор кўрсаткичлар билан тавсифланади. Кўрсаткичлар сони чегараланмайди ва ҳар бир тижорат банки томонидан хизмат кўрсатадиган мижозлари фаолиятининг ўзига хос томонларидан келиб чиқиб белгиланади.
Мазкур услубиётда кредитга лаёқатлиликнинг зарур мажбурий кўрсаткичлари: кредитни қоплаш коэффиценти, ликвидлилик ва ўз маблағлари билан таъминланганлик (мустақиллик коэффиценти), шунингдек ўз айланма маблағларининг мавжудлик динамикаси, тўланмаган қарзлар, фойда олиб фаолият кўрсатиши ва айланма маблағларнинг айланувчанлиги каби кўрсаткичлар кўриб чиқилади.
Кредитга лаёқатлиликнинг асосий кўрсаткичлари қуйидаги коэффициентлардан иборат:
Қоплаш, ликвидлилик ва ўз маблағлари билан таъминланганлик(мустақиллик коэффиценти).
Ликвидлилик кўрсаткичлари форма балансидаги энг ликвидли элементлар ва қисқа муддатли мажбуриятларнинг нисбати қандайлигини баҳолаш учун қўлланилади. Тез сотиладиган активлар ҳисобига бу мажбуриятларнинг қопланиши қанчалик юқори бўлса, фирманинг мавқеи шунчалик ишончли ҳамда банкдан кредит олишга имконияти шунчалик юқори бўлади.