7-laboratoriya mashg’uloti. Tibbiy tashxislovchi ekspert tizimning dasturiy ta’minoti Tibbiy ekspert tizim(tet)lari

 
TET yaratish bosqichlari. TET ni yaratish ishlari davomida quyidagi 6 
pog`onani o`z ichiga oluvchi ishlab chiqarishning aniq texnologiyasi yuzaga keladi 
(7.1-rasm). 
Bu 
pog`onalar 
identifikatsiyalashtirish, 
kontseptuallashtirish, 
formallashtirish, bajarish, sinovdan o`tkazish va tajribadan o`tkazishdan iborat[8, 9].
Idenfikatsiyalash bosqichida yechimini kutayotgan masalalar aniqlanadi, 
TETni ishlab chiqishning maqsadi, expertlar va foydalanuvchi tiplari aniqlanadi. 
Kontseptuallashtirish bosqichida muammo sohasining tarkibiy tahlili 
o`tkaziladi, qo`llaniluvchi tushunchalar va ularning o`zaro aloqasi aniqlanadi, 
masalaning yechilish usuli belgilanadi. 
 
Formallashtirish bosqichida texnik vositalar tanlanadi va barcha ko`rinishdagi 
bilimlarni namoyish etish usullari aniqlanadi, asosiy tushunchalar shakllantiriladi, 
bilimlarni izohlash usullari aniqlanadi, tizimning ishi modellashtiriladi, tizimning 
maqsadiga ko`ra tushunchalarning adekvatligi, yechish usullari, namoyish etish 
vositalari va bilimlarning manipulyatsiyasi baholanadi. 
Bajarish bosqichida ekspert tomonidan BBni to`ldirish amalga oshiriladi. Shu 
bilan birga, TETning asosi bilimlar hisoblanganligi uchun, ushbu bosqich juda 
muhim va ko`p mehnat talab etadigan bosqich hisoblanadi. Bilimlarni hosil qilish 
jarayoni expertdan bilimlarni olish, tizimning samarali ishlashini kafolatlovchi 

---

505 
bilimlar majmuasi va bilimlarni TETda tushunarli qilib namoyish etishdan iborat. 
Bilimlarni hosil qilish jarayoni bilimlar injeneri(yechuvchi) tomonidan real 
masalalarni yechish bo`yicha ekspertfaoliyatining tahlili asosida amalga oshiriladi. 
7.1-rasm. TET yaratish texnologiyasi. 
TETga misollar: 
 CASNET - diagnostika va glaukomani davolash strategiyalarini tanlash 
uchun mo'ljallangan; 
 MYCIN, EMYCIN - yuqumli qon kasalliklarini tashxislash va davolash 
uchun mo'ljallangan; 
 Germwatcher shifoxona epidemiologiga yordam berish uchun yaratilgan. 
Turli mikrobiologik madaniyatlar bo'yicha katta hajmdagi ma'lumotlarni o'z ichiga 
oladi; Mumkin bo'lgan infektsiyalar haqida farazlarni yaratish uchun ishlatiladigan 
qoidalarga asoslangan bilimlar bazasini o'z ichiga oladi. 
 PEIRS kimyoviy patologiya hisobotlarini sharhlaydi va sharhlaydi; 
 Puff - funktsional o'pka testi natijalarini sharhlash uchun mo'ljallangan; U 
ish ma'lumotlaridan foydalanadi; uning ish bazasi o'n minglab ishlarni o'z ichiga 
oladi. Tizimning tijorat versiyasi mavjud bo'lib, uning bir necha yuz nusxalari qator 
mamlakatlarda joriy qilingan. 
 HELP - bu sun'iy intellekt texnologiyalariga asoslangan to'liq shifoxona 
axborot tizimi. U nafaqat standart shifoxona axborot tizimining funktsiyalarini, balki 
qarorlarni qo'llab-quvvatlash funktsiyalarini ham qo'llab-quvvatlaydi. 
AB System-Group mutaxassislari tomonidan turli tibbiyot muassasalarining 
buyurtmasi bilan yaratilgan TETlariga misol sifatida quyidagi dasturiy vositalarni 
keltirish mumkin: 
 “Elektron dori vositalarini boshqarish tizimi”- tibbiy xizmatlar ko‘rsatish 
ustidan kompleks nazoratni ta’minlash uchun maxsus o‘rnatilgan shtrix-kodlarni 
Boshlash 
Testdan o’tkazish 
Tajribadan 
o’tkazish 
ET 
Identifikatsiyalash 
Konseptuallashtirish 
Formallashtirish 
Bajarish 
Qayta tuzish 
Bilimlar strukturasi 
Takomillashtirish 
Tugatish 
Qayta 
jumlalashtirish 
Tushuncha 
Talab 

---

506 
o‘qish texnologiyasidan foydalanadigan tizimdir. Ushbu texnologiya dorilarning 
dozalarini hisoblashda, shuningdek, ulardan foydalanish chastotasi va davomiyligini 
kuzatishda maksimal aniqlikka erishishga imkon beradi, buning natijasida 
bemorlarning xavfsizligi kafolatlanadi va tibbiy yordam ko'rsatishda inson omili 
bilan bog'liq xatolar ehtimoli maksimal darajada kamayadi.
 “Amaliy boshqaruv tizimi” – davolash rejalari va dasturlarini, shifokorlarga 
borish 
tartibini, 
tahlillar 
va 
boshqa 
tadqiqotlarni 
o‘tkazish 
tartibini 
avtomatlashtirilgan tarzda tuzish, shuningdek, ushbu reja va dasturlarning 
bajarilishini nazorat qilish uchun xizmat qiluvchi axborot tizimi. 
 “Suyuqlik balansini hisoblash tizimi” - tug'ruqdan keyingi shoshilinch 
davolanishga muhtoj bo'lgan yangi tug'ilgan bemorlarni davolashni boshqarish uchun 
mo'ljallangan dasturiy ta'minot to'plami. Bunday jarayonni tashkil etishning o'ziga 
xos xususiyatlari dori-darmonlarni buyurish va qabul qilish shartlari: ular suyuqlik va 
dorivor mahsulotlar miqdori nisbatini hisobga olgan holda faqat suyuqlik shaklida 
qo'llanilishi kerak, dori-darmonlarni qabul qilish qat'iy tartibga solinadi va ushbu 
sohada mavjud bo'lgan norma va qoidalarga qat'iy rioya qilgan holda amalga 
oshiriladi.
Tibbiyot sohasidagi axborot-qidiruv tizimlariga quyidagilarni keltirish 
mumkin:
 MEDPOISK.RU -axborot-qidiruv tizimi: http://www.medpoisk.ru/ 
 Medinfo - axborot-qidiruv tizimi: http://www.medinfo.ru/ 
 MEDLINE - xalqaro qidiruv tizimi: http://www.medline.ru/medsearch/