7-laboratoriya mashg’uloti. Tibbiy tashxislovchi ekspert tizimning dasturiy ta’minoti Tibbiy ekspert tizim(tet)lari

---

501 
7-laboratoriya mashg’uloti. Tibbiy tashxislovchi ekspert tizimning 
 dasturiy ta’minoti 
Tibbiy ekspert tizim(TET)lari. TETlar nima va ularning sog'liqni saqlashdagi 
o'rni qanday? Ular qanday vazifalarni hal qilishadi va kompyuter bir kun kelib 
shifokorning o'rnini to'liq almashtiradimi? Keling, TETlar qanday ishlashini va u 
qanday foydali bo'lishi mumkinligini aniqlaylik. 
TET turli kasalliklarga chalingan bemorlarni kuzatish va davolashning tibbiy 
tajribasiga asoslanadi. Kasallikning og'irligi va tibbiy aralashuv darajasi har bir 
holatda har xil bo'lganligi sababli, bunday tizimlarni tibbiyotda qo'llash doirasi juda 
keng. 
Tibbiy bilimlar deganda shifokor uchun potentsial zarur bo'lgan ma'lumotlar 
tushuniladi, xususan, bu bemorning sog'lig'i holati, ma'lum bir tibbiyot sohasi, 
vaziyat, muammolar, ularni hal qilish qoidalari, shuningdek, shifokor uchun zarur 
bo'lgan muayyan sharoitlar to'g'risidagi qoidalarni tanlashni aniqlashi uchun 
ma'lumotlar bo'lishi mumkin. Tibbiy bilimlar tibbiy ma'lumotlardan ko'proq 
murakkabligi, mavhumligi, to'liqligi va tibbiyotning ma'lum bir predmetini 
tavsiflashning ko'p qirraliligi bilan farq qiladi. Eslatib o'tamiz, informatika nuqtai 
nazaridan tibbiyot o'ziga xos fan emas, shuning uchun tibbiyotda bilim bazalarini 
yaratish juda mashaqqatli jarayondir, haqiqiy hayotda har qanday vaziyatlar va 
"tashhis qoidalari" soni ba'zan tizimga kiritilgan bilimlar doirasidan tashqarida bo'lib 
chiqadi. 
TET tibbiy xodimlarga muammoli vaziyatlarni hal qilish va bemorlarni 
davolash bo'yicha qarorlar qabul qilishda tezkor va tizimli yordam ko'rsatish uchun 
mo'ljallangan. TET tibbiyot muassasasida qabul qilingan qonunlar, qoidalar, milliy 
tavsiyalar va qoidalar asosida quriladi. Bunday tizimlarning funksionalligi quyidagi 
eng muhim kompleks komponentlardan iborat: ekspert ma'lumotlarini yig'ish va 
saqlash moduli va zarur ekspert qarorlarini ishlab chiqarish moduli. 
TET quyidagi xususiyatlarga ega: 
• turli fan sohalarida ishlash qobiliyati; 
• turli darajadagi taxminlar bilan tuzilgan dastlabki ma'lumotlar mavjud 
bo'lganda yechim va javoblarni taqdim etish qobiliyati; 
• taklif qilingan asoslar va xulosalar zanjirini tushuntirish; 
• chegaralangan xulosalarni shakllantirish mexanizmining mavjudligi; 
• individual holatlar bo'yicha nafaqat tashxis, tavsiyalar yoki maslahatlar, balki 
o'rganilayotgan ob'ekt bilan nima sodir bo'lganligi haqida taxminlarni shakllantirish 
qobiliyatini yaratish; 
• tizim funksionalligini bosqichma-bosqich kengaytirish va modernizatsiya 
qilish imkoniyati. 
Avtomatlashtirilgan TET tibbiy xizmatlarni tashkil etish va amalga oshirishda 
yuzaga keladigan xatolar sonini va boshqa xavflarni kamaytiradi. Ta'riflangan 
dasturiy ta'minot tizimlarini amalga oshirish boshqaruv jamoasi va sohadagi tibbiyot 
xodimlari tomonidan qaror qabul qilish jarayonini osonlashtirishga yordam beradi. 
Tizim, shuningdek, nostandart vaziyatlarda qaror qabul qilish imkonini beradi, 
buning uchun hozirda mavjud bo'lgan eng muhim ma'lumotlarni taqdim etadi: ekspert 

---

502 
tavsiyalari, klinik sinovlar natijalari, kazuistik vaziyatlarni hal qilishda 
shifokorlarning tajribasi, qonun hujjatlaridan ko'chirmalar va boshqalar.