7-ma’ruza. Gidrosfera ekologiyasi

Suvning ifloslanishi 

---

 Insoniyat faoliyati toza suv muhitiga zarar keltiradi. Fermer xo’jaliklar va 
o’tzorlar o’g’itlardan to’ldiriladi , shuningdek bular suvga kelib quyiladi , xovuzlar 
va ko’llarda suv o’larining o’sishiga olib keladi. Bu organizmlarning o’sishi va 
chiritadi, suvdagi kislorod miqdorini qisqartiradi va ba’zi organizmlarning hayot 
kechishida qiyinchilik tug’diradi . Bu muommolarni oldini olishda , oqindi suvlarni 
qo’yib yuborishdan avval ularga ishlov berish lozim. Insonlar ko’llar va 
xovuzlarning ifloslanishi bilan bog’lik muommolar haqida bilimga ega bo’lishi 
kerak. Bu kabi nazoratlar ko’plab toza suv ekotizimlarini asl holiga qaytarishda 
boshqaruv usuli bo’lib xizmat qilishi kerak .
1
Suvning aylanishi. Bug’lanish, kondentsatsiyalanish, yomg’ir hosil bo’lish. 
1
Peter Rillero, Dinah Zike Ecology, 2005. (49, 57, 91-betlar) 

---

  
 Suvning ifloslanishi 
Ifloslanish suvga ham ta’sir o’tkazmoqda. Havodagi ifloslanish
yomg’ir orqali yerga tushadi. Amerika Qo’shma Shtatlari va boshqka ko’plab
mamlakatlarda ifloslanishning oldini olish uchun ifloslangan suvlarni taqdim
etishdan avval qayta ishlash qonunan talab qilinmoqda. Ammo dunyoning
ko’plab xududlarida ularni qayta ishlashning iloji yo’q. Ifloslanishning yana
bir sababi, bu insonlar dengizlar, ko’llar va okeanlarga chiqindilar va 
ishlatilgan materiallarni tashlashlari hamdir. 
Yer usti suvlari 
Ba’zi suv ifloslanishlari baliqlar va boshqa tirik organizmlarni
zaharlamoqda va bu suvda suzadigan va shu suvni iste’mol qiladigan
insonlarga ham zarar yetkazish mumkin. Misol uchun ferma yerlaridagi
kimyoviy pestitsid parchalari ariqlar va ko’llarga oqiziladi. Bu kimyoviy
moddalar baliqlar, toshbaqa va qurbaqalar uchun ozuqa vazifasini
bajaradigan hashoratlarga zarar yetkazmoqda. Ozuqani yetishmasligi esa suv
ostida yashovchi hayvonlarning o’limiga olib kelmoqda. Ba’zi ifloslanishlar
xususan simob va boshqa metallarni ozuqa orqali baliqlar tanasiga 
o’tkazmoqda. Zararlangan baliqlar va qisqichbaqalar bu metallarni insonlar,
qushlar va boshqa hayvonlarga o’tkazishlari mumkin bo’ladi. Bu zararlangan
xududlarda insonlar ifloslangan suv yo’llaridan keltirilgan baliqlar va
qisqichbaqalarni yemasliklari haqida ogohlantiriladi. Dengiz suv o’tlarining
gullashi boshqa bir suv ifloslanish muammosi sanaladi. Ortiqcha o’g’itlangan
va ishlov berilmagan oqar suvlarda katta miqdorda azot mavjud. Agar ular
ko’l yoki xovuzlarga oqizilsa, dengiz o’tlarining jadal o’sishiga sabab
bo’ladi. Qachonki, suv o’tlari halok bo’lsa, ulardan suvda ko’p kisloroddan 
foydalanadigan bakteriyalar parchalanadi. Baliqlar va boshqa organizmlar esa
suvda kislorodning kamligi sababli nobud bo’ladi.
Okean suvi 

---

Dengizlar va ariqlar o’zi bilan chiqindilarni olib oxiri okeanlarga
quyiladi. Har yili taxminan 4 mln kg moylar okean suvlariga quyiladi.
Ko’plab moylar esa okean suvidan oz yoqilg’i sisternasini yuvish uchun
foydalanadigan kemalardan kelib chiqmoqda
2
. 
Yer yuzidagi barcha mavjud suvlar gidrosferani tashkil qiladi. Gidrosfera 
deganda okean, dengiz, ko’l , daryo, yer osti suvlari va muzliklarni o’z
ichiga 
olgan Yerning suv qobig’i tushuniladi. Sayyoramizda hayot dastlab suv muhitida 
paydo bo’lgan va tirik organizmlar uchun suvning ahamiyati beqiyosdir. 
Yer yuzida suv suyuq, qattiq va gazsimon holatda mavjud bo’lib, modda va 
energiya aylanma harakatida katta rol o’ynaydi. Ayniqsa atmosferadagi suv 
bug’lari va tuproq namligining ahamiyati katta. Dunyo okeani suvlari 
tugamaydigan resurslarga kiradi va aylanma harakat natijasida suv zahiralari doim 
tiklanib turadi. Inson bevosita ishlatishi mumkin bo’lgan suv zahiralari tugaydigan 
va tiklanadigan resurs hisoblanadi. Gidrosferadagi barcha suvlarning 97,2 foizi 
Dunyo okeanining sho’r suvlariga to’g’ri keladi(1-jadval). 
Yer yuzida suv zahiralarining taqsimlanishi 1-jadval